Cuốn sách thể hiện rõ nét ảnh hưởng sâu đậm của văn hóa phương Đông trong con người nhà văn hóa Nguyễn Khắc Viện Qua tư duy phân tích của một nhà Tây học, tác giả bàn về đạo Nho với cái nhìn đầy sắc sảo.
Ông cho rằng, để hiểu được Nho giáo, cần có cái tâm, phải có một bề dày truyền thống lịch sử của một dân tộc ngàn đời thấm nhuần đạo nho trong từng hơi thở, chứ nếu chỉ nghiên cứu qua tài liệu sách vở, thì dù có phương pháp phân tích xác đáng cũng chỉ hiểu được triết lý mà không thấm nhuần đạo lý – vấn đề cốt lõi của Đạo Nho.
Trong cuốn sách, Nguyễn Khắc Viện cũng trình bày những câu tâm đắc nhất trong kinh điển Nho giáo như Tứ Thư, Ngũ Kinh, Đạo Đức Kinh, Nam Hoa Kinh…
Theo Nguyễn Khắc Viện, đạo lớn nhất của một con người là đạo làm người “Đạo Sống”. Từ cấu trúc tâm lý của con người với ba mặt: sinh lý, xã hội, tâm lý, ông đã đúc kết ra một đạo lý gồm 3 mặt có mối liên hệ mật thiết là “dưỡng sinh – xử thế – tu thân”.
Là một người theo Tây học, chịu ảnh hưởng nhiều của văn hóa phương Tây, sinh sống và làm việc ở Pháp nhiều năm và từng qua nhiều nước tư bản chủ nghĩa, Nguyễn Khắc Viện nhìn thấu rõ những mặt hạn chế và tích cực của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa. Ông còn là con nhà quan, như ông nói là “chưa phải thực sự lột xác, trải qua gian khổ cam go”, hành trình đến với chủ nghĩa xã hội của Nguyễn Khắc Viện cũng không hề suôn sẻ, đó là một cuộc đấu tranh lý trí tình cảm và trách nhiệm của một người con đất Việt. Nguyễn Khắc Viện đã có những phân tích rất sắc sảo dựa trên bối cảnh tình hình chính trị văn hóa xã hội đương thời của đất nước.
Qua cuốn Đạo và Đời, bạn đọc không chỉ hiểu được Đạo Nho, đạo lý dân tộc qua cảm nhận của một con người tài hoa uyên bác, một con người là “cầu nối giữa phương Đông và phương Tây”, mà còn được sống lại không khí lịch sử đất nước những năm đầu thế kỉ qua con mắt phân tích sắc sảo đầy trách nhiệm của một trí thức Việt Nam ưu tú.
Có thể ở một lúc nào đó, một nơi nào đó bạn đã từng được nghe đến cái tên của bác sĩ, nhà văn hóa, nhà yêu nước Nguyễn Khắc Viện. Đây là người sáng lập ra tổ chức phi chính phủ đầu tiên ở Việt Nam (Trung tâm NT – nghiên cứu tâm bệnh lý trẻ em); người dịch thành công nhất bản dịch Truyện Kiều ra tiếng Pháp, người áp dụng thành công phương pháp dưỡng sinh dựa trên Yoga và khí công để tự cứu sống mình sau khi đã cắt đi hơn 1 lá phổi và 8 cái xương sườn…
