Cơ duyên ấy là cơn sa đọa tinh thần hiện đại kéo lê thê qua thế kỷ như một bịnh hủi. Căn bịnh không biết nhiễm phải từ thế hệ nào trước, nhưng khi nhận ra được thì biến chứng đã quá trầm trọng, cuộc sống và con người hầu như chìm giữa một tuyệt vọng mông mênh. Người ta lo âu, người ta tự hỏi, người ta xét lại ; trong khi ấy lịch sử cứ vun vút quay theo đà chuyên nghiệp, nghiền nát trên những con người mất hết tính cách người. Thật vậy, chưa lúc nào con người thác loạn hơn : cứ hỏi các nhà thương điên thì biết. Chưa lúc nào con người chán sống hơn : cứ xem bảng thống kê số người tự tử thì biết. Chưa lúc nào con người mâu thuẫn với con người và với chính mình hơn. Chưa lúc nào con người nguyền rủa chính mình hơn. Bao nhiêu giải pháp đã được đưa ra – kể cả cách mạng, chiến tranh – nhằm mục đích lập lại một xã hội hợp lý hơn, một chế độ phải chăng hơn, một cuộc sống biết điều hơn. “Cuộc sống biết điều hơn”, nghĩa là duy lý hơn, công thức hơn, ngang bằng sổ thẳng hơn, phải chăng đó là mầm loạn ? Bằng tất cả kinh nghiệm của bản thân, người ta nghĩ rằng con người không thể dang dở là con người của lý trí, triết học, khoa học, mà phải là con người tuyệt đối là người với tất cả tánh cách người. Người ta ngờ rằng ngoài lý trí – mà văn minh hiện tại độc tôn như một thần tượng – có một quan năng nào khác, đại đồng hơn, có thể đem lại ánh sáng và an vui cho toàn thể loài người. Trong linh cảm mơ hồ ấy, đó đây nhiều hồi chuông báo động được gióng lên, mở màn cho nhiều tư trào “nổi loạn” tưng bừng và âm ỉ bốc cháy.
