Mặc dù sơ đồ mới có vẻ chính xác và chi tiết hơn, nhưng không lâu sau, Rojas lại bị lạc. Anh sốt ruột mong muốn để lại sau mình một thế giới đầy ác mộng mà anh vừa thoát khỏi để tiếp tục công việc điều tra. Anh không thể phát hiện ra bất cứ một vết tích hay sự tham khảo nào có thể chỉ dẫn đường đi và lúc gặp dấu vết, anh lại không biết đặt nó trong khung cảnh nào trên đường ra. Sau khi đi lang thang một lúc trong đường hầm và qua những đoạn mà anh cảm thấy giống hệt nhau, Rojas bắt đầu thấy mất kiên nhẫn nên anh đi mỗi lúc một nhanh hơn, tới mức thất vọng, không có ý định đi theo một con đường nào cả. Đột nhiên, tới chỗ đường vòng uốn khúc nhô ra, anh suýt đụng vào một người đàn ông.
– Anh cũng lạc đường phải không? – ông ta hỏi Rojas với vẻ lịch sự. – Thường xảy ra như vậy. Tôi đã học tới mức thuộc lòng đường đi, thế mà cũng bị lạc. Sơ đồ không có công dụng lắm dưới đường hầm. Ngửi và nghe lại dẫn đường tốt hơn. Ở dưới này, tất cả gần như giống nhau đối với mắt nhìn, nhưng mỗi cái hang và mỗi đường hầm đều có mùi khác nhau. Tôi có thể đi như người mù trong mê cung này mà không cần bất cứ sợi chỉ dẫn đường nào của Ariadna(1). Chỉ cần mũi ngửi và nếu có thể là sự trợ giúp của đôi tai. Dường như ở dưới này, im lặng là tuyệt đối, đúng không? Không phải như thế. Hãy nghe nào! Anh có nghe thấy từ phía đằng xa kia dội lại một tiếng động liên tiếp không? Đó là tiếng nước chảy, tiếng vang khác nhau theo dòng chảy, hình thức và độ nghiêng của con kênh. Anh có biết ở dưới độ sâu này, còn có vài con sông, suối và lạch chảy qua và vài cái hồ ngầm nữa. Và anh có thể nói gì về những con chuột? ông ta đột ngột thay đổi đề tài. Khi di chuyển theo nhóm, chúng gây ra tiếng ồn chát chúa, tồi tệ hơn cả tiếng động của một đội quân vào trận. Nói thật với anh rằng tôi đã từng tham gia nhiều trận đánh.
Rojas cảm thấy dễ bị nhầm lẫn nên không thể thốt ra lời nào. Ngoài ra, dáng vẻ của người đàn ông làm anh không yên tâm và hơn nữa, lại đang ở trong hang. Ông ta cao, khô đét và rách rưới, tất cả bề ngoài giống như một bóng ma. Ông ta có bộ râu quai nón dài không được chăm sóc và mắt rất lồi, dường như con ngươá muốn nhảy ra khỏi quỹ đạo để khám phá thế giới theo cách riêng của mình. Tuy nhiên, ông ta có một giọng nói với âm lượng tốt, trầm bổng, thu hút và lôi cuốn người nghe, mặc dù người ta không hiểu điều ông ta nói.
– Trông anh có vẻ mệt mỏi và mụ mị, bóng ma trở lại câu chuyện, nhưng anh đừng lo lắng.
Ông ta nhìn Rojas với nhiều thiện cảm và ít nhiều vị nể như thể người cha ngắm nhìn đứa con nhỏ chưa biết làm mọi việc.
– Thế giới ở bên dưới này, ông ta nói tiếp, anh sẽ thấy là nó đơn giản hơn trên mặt đất một khi anh đã quen nó. Hãy để tôi là Virgilio(2) của anh trong khu vực quanh đây. Anh đã đọc Hài kịch của Dante chưa?
– Vâng, tôi đọc rồi! – Rojas đáp với vẻ e ngại.
– Vậy thì nó sẽ giúp anh rất nhiều ở nơi đây. Với chuyện này, tôi không có ý định nhỏ nhoi nào làm anh hoảng sợ. Đây chỉ là một sự tương đồng. Trong thời điểm hiện tại, địa ngục chỉ là ở phía ngoài, trong các phiên toà và giàn lửa thiêu của Toà án Công giáo. Ở dưới này, chúng ta là những người may mắn, những người bị truy đuổi bởi sự nghiệp chính nghĩa và những người đi tìm sự thật bằng những con đường khác, trong môi trường có quá nhiều giả dối và vờ vịt. Đó là một thế giới đảo lộn. Anh không thấy buồn cười à? – ông ta dồn dập hỏi Rojas, làm anh không còn cách nào hơn là phải đồng tình – Vậy anh hãy cười đi, cười đi! Cười là liều thuốc tốt nhất cho cơ thể và tâm hồn. Anh nên biết rằng không có rủi ro nào lại không có khía cạnh may mắn của nó, cũng không có một bi kịch nào lại không giấu trong lòng nó một hài kịch. Hãy nhìn tôi đây, tôi đã mất tất cả và trở thành kẻ bất bình thường, nhưng tôi luôn vui cười và tạo ra tiếng cười từ sáng đến tối.
Tuy nhiên, câu chuyện không gây chút hài hước nào đối với Rojas. “Ở đây có một kẻ ngu ngốc bị một kẻ điên dẫn đường”, anh thầm tự nhủ. Từ khi bắt đầu cuộc điều tra, anh có cảm giác rằng tất cả mọi người, bắt đầu từ anh, đều mất dần lý trí. Điều lạ lùng nhất là hầu như tất cả dường như chỉ chăm chú phát hiện sự mất tâm trí của người bên cạnh, nhưng lại không có khả năng cảm nhận sự điên khùng ở ngay chính đầu của mình. Thậm chí, tới mức anh nghĩ rằng đấy là hình thức của một bệnh dịch mới, một căn bệnh lấy lan, không tấn công vào cơ thể, chỉ thâm nhập vào tinh thần, mà những người bị dịch bệnh tác động không hề hay biết gì. Anh còn nhớ trận dịch hạch năm 1492 đã hoành hành ở Salamanca, buộc phần lớn cư dân phải từ bỏ thành phố, nơi đã tương đối tiêu điều do việc vừa trục xuất người Do Thái. Thực tế, không thiếu kẻ luôn đổ lỗi cho những người này đã gây ra dịch bệnh, cũng giống như đã đổ tội cho họ phải gánh chịu trách nhiệm về nạn lụt và tất cả các thiên tai đã xảy ra. Nhưng hình thức bệnh dịch mới này còn gây tác hại nhiều hơn vì không một ai được bảo đảm an toàn từ tác hại vô hình của nóệ Và điều tệ hại nhất là dường như không ai biết được rằng cả thành phố này đã biến thành một cái nhà khổng lồ chứa đầy những kẻ điên khùng, đần độn và buồn rười rượi.
– Chúng ta đến nơi rồi, đột nhiên ông ta nói với người đồng hành. Anh qua trước đi, đừng quên làm dấu thánh và mật hiệu nhé!
– Dấu thánh và mật hiệu à? – Rojas ngạc nhiên hỏi lại.
– Đừng nói với tôi là do vội vàng, anh đã quên.
– Tôi e rằng đúng là vậy.
– Nhưng rất dễ mà. Đấy là lời mà Dante nhìn thấy viết trước cổng địa ngục, chỉ ngược lại thôi.
– Ông đề cập tới dòng chữ lasciate ogni speranza voi ch’entrate phải không?
– Đúng, nhưng bằng tiếng Tây Ban Nha và nói ngược lại nghĩa của chữ đầu tiên. Đừng làm mất, mà…
– Hãy lấy lại, hãy lấy lại niềm hy vọng hỡi những người vào đây? Rojas đưa ra không mấy tin tưởng.
– Đúng đấy. Tôi biết anh không làm tôi thất vọng mà.
Vượt qua thử thách, Rojas hướng tới chỗ của người đứng gác, một người có thể hình giống Hercules, với lông mày giao nhau và cánh tay khoanh trước ngực, đã yêu cầu anh cho biết mật hiệu. Khi anh nói xong, người bảo vệ tránh ra một bên và nhường lối anh vào với một cử chỉ chào đón. Sau lối vào, một hành lang nhỏ mở ra, dẫn tới một cái hang lớn. Khi đã vào bên trong, anh nhìn thấy những tảng đá từ một phía hình thành một loại bậc tự nhiên, trên đó đủ chỗ cho rất nhiều người ngồi. Ở phía dưới, trên một vòng tròn nhỏ trung tâm, có một người đang diễn thuyết. Lúc đầu, anh không nhận ra là ai do thiếu ánh sáng, nhưng chỉ cần nghe giọng nói, anh đã biết được đó là ai.
– Như những người quen tôi đều biết rằng, ông Roa lúc ấy đang nói với chất giọng khỏe và trầm ấm, tôi luôn theo trường phái quân chủ lập hiến, đối lập với nền quân chủ nối dõi truyền ngôi, nhưng trong tình hình hiện tại, tính chất thực tê buộc chúng ta phải lựa chọn một giải pháp giữa hai hình thức trên. Vì cho đến lúc này, các vị vua không thể được bầu bằng lá phiếu nên tôi xin đề xuất chúng ta sẽ yêu cầu thực hiện ít nhất ba quy tắc vàng trong việc bổ nhiệm các vị vua tương lai. Quy tắc đầu tiên là người tuyên bổ kế vị không được có tính cách yếu đuối, cũng không bị hạn chế về khả năng tư duy, cũng không có khuyết tật hình thể mà không xứng đáng vóti vương vị. Nếu không được như thế thì sẽ bị thay thế bằng người cùng dòng họ hay cùng triều đại. Quy tắc thứ hai, vua phải là người nghiêm chỉnh và tạo ra sự tôn kính ngưỡng mộ, chứ không phải sự sợ hãi, điều này chỉ khả thi với một vị vua trọng đạo đức, cũng như có chừng mực vừa phải trong chỉ tiêu, lễ nghi và tập quán. Nếu ngược lại, sẽ bị thoái vị ngay. Và quy tắc thứ ba, quy tắc quan trọng nhất, người kế vị phải luôn có xuất thân từ quốc vương trị vì, không có xuất thân từ ngoại quốc. Trong trường hợp không thực hiện yêu cầu cuối này, toàn thể dân chúng sẽ có quyền vũ trang nổi dậy, nếu thấy cần thiết, để bầu ra một vị vua khác.
– Phải là như thế! một người kêu lên.
– Chắc chắn phải là vậy! người thứ hai nói thêm.
– Chúng tôi nhất trí với ông! chỗ này, chỗ khác hùa theo.
– Không còn nghi ngờ gì nữa, mọi người đều biết rằng, ông Roa nói tiếp, sau khi Thái tử Juan chết, người kế vị ngai vàng là Isabel, chị của ông ta, hiện là Công chúa vùng Asturias, vợ của vua Bồ Đào Nha. Điều này có nghĩa rằng, nếu như Chúa không can thiệp, một người Bồ Đào Nha có thể nhanh chóng trở thành vị vua tương lai của Castilla và Aragon.
– Không, không bao giờ! Chúng tôi không chấp nhận điều ấy, một số người la lên.
– Hãy để cho ông ta nói tiếp, một người khác đề nghị.
– Chúng tôi luôn nói rằng, ông Roa tiếp tục mỗi lúc một hào hứng hơn, chính sách liên minh của các vị Vua với một số triều đại ngoại quốc thông qua việc gả cưới con cái của họ, có thể đem lại những lợi ích trước mắt, nhưng cũng tiềm ẩn một số nguy cơ. Và do vậy, những nguy cơ ấy giờ đây trở thành mối đe doạ thực sự ghê gớm. Câu hỏi đặt ra là chúng ta có thể làm gì trước sự việc sắp xảy ra? Chúng ta sẽ giữ im lặng hay đi tính sổ với các vị Vua?
– Chắc chắn, chúng ta phải hành động, một ông già ngồi hàng đầu tiên trả lời. Chúng ta không thể khoanh tay đứng nhìn. Tất cả chúng ta đều thừa biết là một vị vua người Bồ Đào Nha chỉ ủng hộ cho lợi ích riêng của ông ta và những lợi ích của Bồ Đào Nha, nơi xuất thân của ông ta, và vì vậy, ông ta sẽ huỷ bỏ ngay lập tức luật lệ và nhiều đặc quyền của chúng ta.
– Nếu các vị đồng tình, – ông Roa cắt ngang, – trong những ngày tới, tôi sẽ dự thảo một đề án để đưa ra thảo luận và nếu như thích hợp thì sẽ lấy biểu quyết trong hội nghị tới.
– Cứ làm như vậy đi, ông già khẳng định.
– Và bây giờ, nếu các vị cho phép, tôi xin giới thiệu với các vị một người bạn vừa đến từ Bồ Đào Nha để kể với chúng ta sự việc diễn ra ở đấy như thế nào. Xin mời, – ông Roa nói với người đứng sau lưng – đến lượt anh.
Trong lúc ông Roa nói những lời cuối cùng, từ trong bóng tối xuất hiện một người đàn ông trẻ mặc bộ trang phục rất lạ. Rojas không chắc chắn lắm, nhưng nhận ra đó là người nước ngoài bí ẩn mà anh nhìn thấy đi ra từ quán ăn với ông Roa.
– Mặc dù với vẻ bề ngoài khác biệt, tôi cũng là người Tây Ban Nha như các vị, nhưng đã có nhiều năm sống lưu vong ở những nơi khác nhau. Lý do thì giờ đây không phải lúc để nói. Trong những tháng gần đây, tôi ở Bồ Đào Nha, nơi mà theo tôi hiểu, không có ngọn gió tốt lành cho sự nghiệp của chúng ta. Đối với cái chết của Thái tử Juan, nhiều người nghĩ rằng Vua Manuel, Người may mắn, có gì dính líu vào chuyện đó. Nhưng tới lúc này, chưa có bằng chứng đáng tin cậy về một mưu mô có thể, chỉ là những lời đồn đại, mặc dù có cơ sở.
Từ vị trí mình đang đứng, Rojas có thể quan sát thấy sự lo ngại đang thâm nhập dần dần vào những người có mặt ở đấy như thế nào, giống như những ngọn sóng đang cuộn trào dưới đáy biển.
– Ngoài ra, chúng ta biết rằng, – diễn giả nói tiếp – số phận những người Do Thái đang xấu đi, nguyên do là tính chất mơ hồ, nước đôi của nhà Vua, với những biện pháp hay thay đổi và mâu thuẫn, nhà Vua cố gắng dung hoà giữa lòng tham cướp đoạt tài sản của họ với ý muốn thống nhất các vương quốc trên bán đảo. Nhưng các vị cố vấn của Vua đã cảnh báo rằng không thể đạt được sự liên minh chính trị nếu như không có được sự thống nhất tôn giáo trước đó. Do đó, vợ của Vua, Công chúa vùng Asturias, đã yêu cầu Vua không cho phép bất cứ người Do Thái hay người cải đạo nào xuất xứ từ Tây Ban Nha vào vương quốc của họ. Thậm chí, có thể bà ta đã đề nghị với Vua lập ra Toà án Công giáo ở Bồ Đào Nha với mục đích kiểm soát và theo dõi sự cải đạo hàng loạt của người Do Thái, mặc dù lúc này dường như không thể thực hiện được.
– Tôi nghĩ rằng tất cả điều này khẳng đinh những dự cảm tồi tệ của chúng ta, – ông Roa nói như thể kết luận – Một lần nữa, chúng tôi xin cám ơn ông về những tin tức rất có giá trị.
– Xin cám ơn lòng mến khách của các vị.
Rojas hiểu được rằng tình hình của những người Do Thái không phải là điều đáng quan tâm đối với Roa và những người bạn của ông. Đối với họ, đây chỉ thêm một tín hiệu nữa của cái mà họ cố tạo ra vào thời điểm đó ở vương quốc Bồ Đào Nha. Tuy nhiên, Rojas không thể không nghĩ tới Alonso Juanes và cô người yêu của anh.
– Xin đợi một chút, – Rojas kêu to để gây chú ý với những người có mặt, trước khi các vị đi, – tôi muốn đề cập tới một việc.
Bị lôi cuốn, ông Roa nâng cao ngọn đuốc rồi hướng về phía phát ra giọng nói, tới khi phát hiện ra nét mặt của người vừa nói.
– Thật ngạc nhiên, anh bạn Rojas lại có mặt ở đây! – ông Roa kêu lên khi nhận ra anh – Nếu cậu cho biết có quan tâm nhiều đến những luận đàm của chúng ta, ông nói thêm với giọng chế giễu, thì chính ta sẽ mời cậu.
– Sự thật là tôi không đến để nghe các vị đàm luận, cũng không hy vọng gặp ông tại cái hang này, nhưng thú thật với các vị là tất cả những điều này là mối quan tâm lớn đối với tôi.
– Đừng đoái hoài đến hắn, một người ở bên cạnh anh nói, hắn là mật thám của Giám mục.
– Đúng đấy, – một người khác khẳng định, – tôi biết được từ một người đã nhìn thấy hắn trong dinh thự Giám mục.
– Nếu là gián điệp, – ông Roa lên tiếng bênh vực, – thì sẽ không hành động theo kiểu ngực trần như thế. Còn đối với anh, – ông Roa vừa nói vừa hướng về phía người vừa nói cuối cùng, – ta phải công khai trách cứ anh là đã vô ý để lộ chúng ta có gián điệp ở bên cạnh Giám mục.
– Xin ông thứ lỗi cho sự vụng về của tôi, – anh ta ngượng nghịu xin lỗi – như các vị thấy đấy, tôi không cố ý.
– Trong bất cứ trường hợp nào, – ông giáo Roa cắt ngang, – chúng ta không phải băn khoăn vì anh bạn Rojas; bởi những hoạt động của chúng ta đã không làm cậu ta lo lắng và quan tâm. Những vấn đề khác mới làm cậu ta mất ngủ như việc tìm ra thủ phạm giết cha Tomas. Cậu ta cũng rất nhạy cảm, – ông Roa nói thêm, – không thể không chế giễu, đối với tình hình của người cải đạo và người Do Thái.
– Thực sự, xin cám ơn ông đã nói những lời bênh vực tôi, nhưng điều ấy không cho ông có quyền nhân danh tôi, – Rojas chỉ rõ – Rất không may là có nhiều vấn đề khiến tôi quan tâm vào lúc này. Và một trong những vấn đề đó đúng là tìm cho ra một tên giết người nguy hiểm, nhưng điều tôi quan tâm hơn cả, trong phương diện này, là giải phóng cho những người vô tội có thể bị Ban Thánh lễ ép buộc đổ lỗi khỏi mọi nghi ngờ. Tất cả các vị đều biết rằng từ khi người Do Thái bị trục xuất ra khỏi Castilla và Aragon, thì những người cải đạo trở thành vật tế thần chủ yếu của tất cả những rủi ro của chúng ta. Tuy vậy, ở trên đường phố hay trong các hội nghị của các vị, không một ai phản đối điều đó. Nhưng các vị đã hình dung điều gì sẽ xảy ra khi họ kết thúc đối với những người cải đạo, dù là cải đạo giả dối hay là không? Họ sẽ sờ đến các vị, những người không hài lòng với chính sách của họ. Và lúc ấy không gì có thể giúp các vị ẩn náu dưới những hang động này…
– Nhưng anh ta nói tất cả điều này là vì cái gì vậy? – một người có mặt phản đối.
– Liệu anh ta có điên không đấy? một người khác bên cạnh hỏi lại.
– Cách đây năm năm, khi họ trục xuất những người Do Thái ra khỏi Castilla, – Rojas nói tiếp không nản chí, – tôi biết không một vị nào động lấy một ngón tay hay lên tiếng phản đối. Giờ đây, các vị cũng không làm được điều ấy mỗi khi nhìn thấy ngoài đường, nơi các vị đang ở, người ta bắt giữ một người cải đạo chỉ vì bị nghi là theo đạo Do Thái. Như vậy, các vị sẽ không thấy ngạc nhiên nếu đột nhiên các vị là người bị chịu đựng tra tấn, tù đầy hay bị thiêu trên giàn lửa do bị buộc tội theo tà giáo, bỏ đảng hay phản quốc. Bởi vì, dẫu các vị có muốn hay không, giờ đây chúng ta đều cùng trên một con thuyền. Nếu như ngày hôm qua họ ném ra đường những người Do Thái và ngày hôm nay họ đẩy xuống đáy thuyền những người cải đạo, thì ngày mai sẽ là các vị, những kẻ bất mãn, sẽ phải dừng chân ở nơi đáy biển. Và lúc đó, hãy nghe tôi nói, các vị sẽ không thể nhắm mắt cũng không thể nhìn sang bên cạnh vì các vị sẽ chết và trở thành tro bụi.
– Tôi không thể chịu đựng được hơn! – ông già ngồi ở hàng đầu kêu lên.
– Đây là thái độ khiêu khích! – một người khác mạnh mồm nói.
Từ khắp các chỗ ngồi, mọi người hùa theo lên tiếng phản đối, tới mức tiếng kêu nghe chát chúa. Trong khi đó, ông Roa vẫn kiên nhẫn yêu cầu mọi người trấn tĩnh. Cuối cùng, yên lặng được lập lại một chút, ông Roa quyết định bế mạc cuộc họp:
– Đã muộn rồi, các vị nên về nghỉ đi. Đối với vị khách bốc đồng của chúng ta, xin các vị chớ ngại, tôi sẽ lo. Chúng tôi là người quen cũ của nhau mà.
Trong khi bước xuống mấy bậc đá, Rojas nhận thấy những người khác quan sát anh vẻ khinh miệt và ghê tởm, như thể nhìn một kẻ tội phạm đã lọt vào nhà và nhất là, kẻ đó lại muốn lên lớp với những bài học đạo đức.
– Cậu ngạc nhiên gì vậy? – ông Roa nói khi nhìn thấy khuôn mặt kinh ngạc của Rojas. – Không phải là cách thông minh lắm khi cậu xuất hiện giữa một cuộc họp được coi là bí mật và, sau đó, cậu lại trình bày tất cả những điều mình muốn. Như cậu đã thấy, không phải tất cả những người bạn của ta đều kiên nhẫn như ta. Một số hình như đã kêu to đòi đầu của cậu đấy.
– Tôi vào được đây là do tình cờ và do sự thiếu năng lực của người bảo vệ phía các vị. Dù sao chăng nữa, tôi không có ý đồ khiêu khích, cũng không muốn can thiệp vào công việc của các vị. Tôi vào hang chỉ đon giản là lần theo dấu vết của một kẻ tình nghi.
– Vậy ra là như thế, – ông Roa đáp với vẻ thất vọng. – Thế cậu nghĩ kẻ giết người ẩn náu trong đám người theo ta à?
– Tôi không biết vì tôi chưa rõ danh tính của hắn, nhưng tôi tin chắc rằng hắn có chỗ nấp trong cái hang quỷ quái này. Ông hãy hình dung tôi rất ngạc nhiên khi phát hiện ra, cách đây một lúc, ông là diễn giả của hội nghị.
– Vậy cậu hãy nói đi, cái gì đã khiến cậu nghĩ rằng kẻ tình nghi đi vào đây? – ông Roa giận dữ hỏi – Cậu nên biết rằng có nhiều lối vào, nhiều đường ngầm và ngách nhỏ trong cái hang này, tất cả tạo thành một mê cung và chúng ta chỉ chiếm giữ một phần.
Mặc dù cố gắng giữ điềm tĩnh, ông Roa cảm thấy đau lòng vì Rojas có thể coi ông là kẻ nghi vấn đã xúi giục giết người. Về phần mình, Rojas hoàn toàn tin tưởng ông Roa vô tội, nhưng không thể loại trừ khả năng một kẻ nào trong đám người theo ông, dính líu vào.
– Kẻ bị tình nghi, – Rojas nói – vào hang qua lối nhà thờ Thánh Cebrian. Cái đó tôi có thể bảo đảm với ông vì tôi đi theo sau hắn ta.
– Nếu là như vậy, ta dám chắc với cậu không phải là người của chúng ta. Không bao giờ chúng ta sử dụng lối ấy, – ông Roa giải thích – vì nó không phù hợp đối với một nhóm khá đông và phần lớn trong số họ không biết có lối vào ấy.
– Vậy các vị dùng lối vào nào?
– Cái đấy bây giờ không quan trọng nữa. Điều cậu cần biết là kẻ giết người không ở trong nhóm chúng ta; cậu hãy tin ta đi. Ta hiểu rằng việc chúng ta hội họp trong một cái hang có thể gây nghi ngờ, nhưng trong thời điểm hiện tại, đây là giải pháp duy nhất mà chúng ta có thể làm. Cậu biết rõ cái chết của Thái tử không làm chúng ta buồn nhiều, nhưng chúng ta không phải thủ phạm. Có thể, một ngày nào đó chúng ta sẽ ủng hộ một cuộc nổi dậy hay một cuộc khỏi nghĩa chống lại một vị vua độc ác, bất hợp pháp hay bạo chúa, nhưng chúng ta không sử dụng bạo lực hay khủng bố; thế giới của chúng ta là những từ ngữ và ý tưởng. Ngoài ra, rõ ràng là nếu ta ra lệnh giết Thái tử bởi một lý do nào đó, thì không khi nào ta cho phép làm điều ấy một cách giấu giếm, mà sẽ công bố ở khắp mọi nơi. Hôm trước, ta đã chỉ cho cậu ai là người có lợi với cái chết của Thái tử và cậu đã kiểm chứng rằng nghi ngờ của ta là có lý và dần được khẳng định. Mặt khác, chúng ta có thể kiểm chứng, nhưng dấu hiệu thì không thiếu.
– Dù thế nào chăng nữa, – Rojas nhấn mạnh, – kẻ tình nghi vẫn ẩn náu trong hang này và tôi sẽ không nghỉ cho tới khi tìm ra hắn.
– Luôn là thế, trừ phi cậu bị lạc trước trong hang, – ông Roa cảnh báo – Ta đã nói với cậu là hang này rất lớn, gần như một thành phố ngầm dưới đất, một sự đảo ngược ngoạn mục so với thành phố bên trên, một địa ngục thực sự. Cậu có biết những cư dân cổ của mảnh đất này, người vacceos(3), đã ẩn nấp trong hang, chia sẻ nơi ở với người vetones(4) khi bị quân cartagineses(5) xâm chiếm?
– Tôi gần như không biết gì, Rojas thừa nhận, về lịch sử của thành phố này.
– Người ta kể rằng, – ông Roa nói tiếp – vào năm 220 trước Công nguyên, khi Anibal phái quân đen Helmantica hay Salmantica như lúc ấy người ta gọi thế, chúng nhìn thấy tất cả các cửa trên tường thành đều để ngỏ. Cẩn trọng, chúng tiến vào bên trong để cướp bóc và nhận thấy đường phố cũng như nhà cửa đều hoàn toàn trống rỗng nên chúng nghĩ là dân chúng đã chạy khỏi thành phố. Tối đó, để ăn mừng, chúng đã tổ chức một bữa tiệc lớn với rượu lấy từ dưới hầm. Tờ mờ sáng hôm sau, khi quân cartagineses mệt quá lăn ra ngủ say thì người vacceos ra khỏi hang và họ thận trọng dùng dao găm giết chết hết, không bắt sống tù nhân cũng không chịu tổn thất gì. Khi biết được chuyện đó, Anibal rất ngưỡng mộ mưu kế ấy nên đích thân đi chinh phục để biến thành phố này thành liên minh. Từ đó, cửa sông cũng mang tên cổng chào Anibal. Nếu cậu suy nghĩ kỹ một chút thì đây là chiến thuật rất giống chiến thuật con ngựa thành Troya, nhưng chỉ ngược lại trình tự.
– Chắc chắn, chính Hercules là nguồn cảm hứng, hay đúng hơn, bức tượng nổi tiếng của ông, – Rojas không tránh khỏi bông đùa, vì anh nhớ lại điều cha German đã kể với anh.
– Ta không biết ai đã kể với cậu, – ông Roa bất ngờ bình luận, – nhưng ta khẳng định với cậu rằng bức tượng ấy tồn tại. Từ lâu, chúng ta bắt gặp nó chôn tại một trong những cái hang. Nếu cậu không tin, ta có thể chỉ cho cậu xem.
– Và ông sẽ không nói là còn có kho báu nữa, như ở trong hang Toledo.
– Ta không hiểu vì sao cậu lại có thái độ bất tín như thế. Ta không nói với cậu về truyền thuyết, mà là sự việc cụ thể, có bằng chứng và nhân chứng, như bức tượng nổi tiếng. Chí ít, dù Hercules từng hiện diện ở đây hay không thì hình tượng của ông vẫn là một biểu tượng và truyền thuyết về ông là vét tích của một thế giới đã bị lãng quên. Nhưng ta có thể bảo đảm với cậu rằng có rất nhiều người đã qua những hang động này. Những người La Mã, luôn thực tế và năng động, đã sử dụng một số ngách hầm để làm đường cống hoặc làm nơi tích trữ để phân phối nước cho cả thành phố. Họ cũng là những người, trong quá trình thăm dò, đã bắt gặp một số vết tích của quá khứ trong hang và những vỉa quặng nhỏ của một số khoáng sản mà họ đã nhanh chóng nhận ra. Ngược lại, những người visigodosch(6) dùng hang làm nơi an táng người chết. Sau đó, trong thời kỳ người Ả rập chiếm đóng, hang trở lại cuộc sống huy hoàng trong một chừng mực nhất định, vì nhiều nhà giả kim thuật, bị lôi cuốn bởi sức mạnh ảo thuật, đã tìm đường vào hang. Điều này đã biến hang thành một nơi lý tưởng để họ thực tập. Nhưng chính những cuộc xâm lược nhiều lần của đạo quân Thiên Chúa giáo vào thời điểm đó khiến thành phố cuối cùng đã bị phá huỷ, đất không có chủ và trong tình trạng hoàn toàn bỏ trống, bao gồm cả hang này, nơi như cậu thấy đấy, có nguồn gốc thực sự của Salamanca và của trường Đại học.
Phần lịch sử còn lại, Rojas đã được biết và anh nói lại như vậy với giáo sư Roa. Ông giáo ngạc nhiên, muốn xem bằng cách nào anh đã biết và anh làm thế nào vào được trong hang. Rojas lúc ấy mới nói về cha German, người mà ông Roa có mối quan hệ cũ. Ông Roa rất vui được nghe tin cha German là một nhà nghiên cứu về ma thuật và có nhiều hiểu biết về thế giới vô thần và tất cả những gì liên quan đến cái hang này.
– Thế còn giáo sư đã vào đây như thế nào? – Rojas hỏi lại.
– Chính truyền thuyết đã đưa chúng ta tới đường mòn của hang động. Chúng ta đã được đọc một vài tham khảo và bằng chứng mơ hồ về cái hang trong một số cuốn sách. Như cậu đã biết, hang này có vị trí tại hầm mộ của nhà thờ Thánh Cebrian, nhưng rất nhanh chóng chúng ta phát hiện ra đây chỉ là một trong những lối vào, là một phần mà chúng ta có thể nhìn thấy trong tổng thể một hang động rất sâu, phức tạp và quan trọng. Người ta cũng biết rằng khi một vật càng giấu kín thì càng dễ lời ra ánh sáng, mặc dù với hình thức tượng trưng hay thay đổi hoặc được nguỵ trang dưới một truyền thuyết, như trường hợp này. Như vậy, chúng ta đã đi tìm những lối vào khác. Việc này được thực hiện cách đây hai mươi lăm năm, lúc đó người ta phá bức tường cổ Alcazar, làm lộ ra trên mặt đất một lối vào mới, thoải mái và chắc chắn hơn lối kia, cho phép chúng ta vào hang thám hiểm dễ dàng hơn. Ban đầu, hang làm chúng ta xúc động, nhất là về quá khứ, đặc biệt về thời kỳ cổ của La Mã và Hy Lạp với bản năng tò mò tự nhiên về những điều chưa từng biết. Nhưng ngay lập tức, chúng ta hiểu rằng những hang động này cũng là nơi ẩn nấp tuyệt vời trong trường hẹyp cần thiết. Như vậy, từ sau phiên toà xử Pedro de Osma và khi Toà án Công giáo lập ra ở Castilla, chúng ta bắt đầu sử dụng hang cho các cuộc hội họp và nghiên cứu. Từ đó, hang này trở thành Học viện và gần như là nhà của chúng ta.
– Thế ông không sợ truyền thuyết của hang gây tác động xấu cho các vị à?
– Chẳng những không gây hại gì cho chúng ta, mà truyền thuyết còn tạo ra lá chắn tuyệt vời để che đậy những hoạt động của chúng ta. Một mặt, nỗi sợ Quỷ sứ và những mê tín dị đoan khác đã làm những kẻ tò mò lánh xa. Mặt khác, phần lớn các nhà Thần học và công tố viên đều cho rằng tất cả những điều liên quan đến hang động và truyền thuyết của hang chỉ là chuyện kể của các bà già, và như vậy, không nên gây khó dễ chống lại chúng. Dù sao chăng nữa, chúng ta cũng không phải là cư dân duy nhất của nơi này.
– Ông muốn nói điều gì vậy? – Rojas hỏi, ám chỉ điều mới lạ.
– Những kẻ tìm nơi ẩn nấp bên trong những bức tường của hang động mỗi ngày một đông. Thí dụ như chúng ta biết rằng một số người Do Thái vẫn còn ẩn nấp ở đây, họ không muốn rời khỏi đây sau sắc lệnh trục xuất.
– Thế các vị có mối quan hệ nào với họ không?
– Chúng ta đã đề xuất giúp đỡ họ trong nhiều dịp khác nhau, nhưng thủ lĩnh của họ rất giáo điều và không mấy tin tưởng, như phần lớn những người thuộc phái chúng ta, và đạo giáo của họ lại không cho phép sáp nhập với chúng ta. Tuy nhiên, cũng có người Do Thái trong Học viện chúng ta, điều ấy thì không thể tránh được. Cậu nên nhớ là đã tồn tại một tình bạn lớn giữa Pedro de Osma và Abraham Zacut.
– Thế những người cải đạo thì sao? – Rojas hỏi lại.
– Chúng ta không có quy chế dòng máu trong sạch. Chúng ta không phân biệt giữa những người Thiên Chúa giáo mới và cũ, cũng không nghi ngờ đối với những người mà trong một thời điểm nào đó, họ thay đổi niềm tin tín ngưỡng. Nếu làm vậy sẽ đi ngược lại với lý tưởng của chúng ta. Như vậy, ở đây không có ý nghĩa gì nếu nói về những người cải đạo. Mặt khác, ở mức độ hay chừng mực nào đó, chúng ta là tất cả. Chính ta đã trở thành một con chiên của Học thuỵêt Nhân cách, một học thuyết được ông Coluccio Salutati, tác giả thực sự của một diễn giải ngụ ngôn rất lạ về mười hai sứ mệnh của Hercules, đề cập cách đây một thế kỷ. Rất tiếc, học thuyết này chưa được hoàn chỉnh.
– Thế còn tư tưởng chính trị của ông thì sao? – Rojas dò hỏi. – Hình như nhiều người bất mãn với chế độ quân chủ ủng hộ ông.
– Như cậu có thể hình dung thấy những người Do Thái và cải đạo không phải là nạn nhân duy nhất của các vị Vua. Những con chiên Thiên Chúa giáo cũ cũng là nạn nhân. Một số thì nghèo đi hay bị lạm dụng; một số khác thì mất quyền lực và đặc quyền; còn số đông thì phải trả sưu thuế ngày một nặng hơn. Chỉ có nhà thờ, một phần thuộc giới quý tộc và những người phát triển nhanh chóng trong tình hình này, trong đó không thể không kể đến một số kẻ tự thú, dường như thực sự hài lòng với nền quân chủ. Điều quan trọng bây giờ là trong những người không hài lòng mà ở đây gồm phần lởn những người cải đạo, họ mong muốn thực hiện sự nghiệp chung với chúng ta. Vì vậy, cần phải quên đi những bất đồng và cố gắng tăng cường mối quan hệ thân tình. Nhưng chắc chắn rằng sớm hay muộn, chúng ta sẽ đối đầu với quyền lực hoàng gia.
– Thông qua âm mưu, thoả hiệp hay mưu đồ giết vua? – Rojas không thể cưỡng nổi, hỏi lại.
– Cho tới lúc này, anh bạn của tôi, vũ khí duy nhất của chúng ta là lời nói và tư tưởng. Bởi vậy, chúng ta đã lập ra Học viện này, một dạng trường Đại học kín, song song với trường bên trên và kế tục trực tiếp với ngôi trường mà xưa kia Hercules sáng lập ra tại chính hang này.
– Vậy học thuyết của ông sẽ như thế nào? – Rojas hỏi với sự tò mò thực sự.
– Để giảng giải học thuyết đó cho cậu, sẽ mất nhiều thời gian. Nhưng để kết luận, ta có thể nói với cậu rằng chúng tôi ủng hộ một nền quân chủ được bầu ra, nơi những đạo giáo và tín ngưỡng khác nhau có thể cùng chung sống và có sự phân chia chính đáng nhất về nghĩa vụ và quyền lợi. Cũng như vậy, chúng ta muốn cải tổ nhà thờ, rà soát lại những tín điều, phương pháp và hệ thống cấp bậc trong nhà thờ. Cuối cùng, chúng ta hoàn toàn chống lại triết lý và sự nổi trội của môn Thần học. Do vậy, chúng ta chủ trương quay trở lại nền văn hoá cổ đại của La Mã và Hy Lạp với một chương trình trong đó con người là trung tâm thực sự của việc giảng dạy. Không có gì là tà thuật, giấu giếm hay ma quỷ trong hang của chúng ta; tất cả đều rất nhân văn. Trong một thời đại mà Salamanca và trường Đại học chống lại việc thoát ra khỏi bóng tối thì thật nghịch lý, địa điểm hang ngầm này lại là đại diện cho ánh sáng duy nhất và niềm hy vọng vào tương lai.
– Những lời nói đó nghe rất tuyệt vời! – Rojas bình luận.
– Và nếu nhìn gần, còn thấy tuyệt vời han. Hãy đi theo đường hầm này, – ông Roa chỉ tay, – ta muốn cho cậu xem một vật. Ta biết rằng cậu sẽ rất thích và sẽ giữ bí mật khi ra khỏi nơi đây.
Chú thích
(1) Trong thần thoại Hy Lạp, Ariadna đã dẫn đường cho người yêu của mình ra khỏi mê cung bằng một cuộn chỉ đỏ.
(2) Publio Virgilio Maron (sinh 15-10-70 mất 21-9-19 trước Công nguyên): nhà thơ La Mã.
(3) Dân tộc gốc Cen-tíc, sống ở phía Bắc bán đảo Iberia.
(4) Dân tộc gốc tiền La Mã, sống ở miền Trung bán đảo Iberia.
(5) Người Cartago, thành phố cổ ở Bắc Phi, nay là Túnez.
(6) Thuộc dân tộc Đông Đức. Họ đã xâm lược bán đảo Iberia vào thế kỷ thứ V.
