Thay vì mang một lá thư do anh bạn nhờ chuyển để trình bày lý do không thể trở lại, như Elizabeth đã nửa tin nửa ngờ, anh Bingley lại dẫn theo Darcy đến Longbourn, ít ngày sau chuyến viếng thăm của Phu nhân Catherine. Hai người đến sớm, và trước khi bà Bennet có thời giờ kể lại cho anh nghe về việc họ đã gặp bà dì của anh, trong khi cô con gái của bà đang ngồi chết lặng, Bingley đề nghị mọi người cùng đi dạo vì anh muốn được riêng tư với Jane. Mọi người đồng ý. Bà Bennet không có thói quen đi dạo, Mary không có thời giờ nhưng năm người còn lại cùng đi. Tuy nhiên, chẳng bao lâu Bingley và Jane để cho những người khác vượt lên trước. Hai người đi chậm lại ở phía sau, để cho Elizabeth, Darcy và Kitty trò chuyện với nhau. Không ai nói gì nhiều, Kitty quá e dè với anh nên không dám hỏi; Elizabeth đang thầm lặng chuẩn bị cho một chủ ý; và có lẽ Darcy cũng thế.
Họ đi đến nhà Lucas vì Kitty muốn đến thăm Maria, và vì Elizabeth nghĩ không có gì phải e ngại khi không có Kitty cùng đi, cô bạo dạn một mình đi bên anh. Bây giờ là lúc cô thực hiện chủ ý của mình, và trong khi cô còn đủ can đảm, cô lập tức bắt đầu:
– Anh Darcy, tôi là người rất ích kỷ, và trong khi tôi cố tạo khuây khỏa cho tâm tư tôi, tôi không để tâm đến việc tôi có thể gây tổn thương cho tâm tư anh ra sao. Tôi không còn có thể tránh né việc cám ơn anh về lòng tốt không gì sánh được đối với đứa em khốn khổ của tôi. Từ lúc tôi biết được việc này, tôi luôn khoắc khoải tìm cách nói cho anh rõ tôi cảm thấy trân trọng biết ơn anh đến dường nào. Nếu những người còn lại trong gia đình tôi được biết, tôi đã không chỉ nói ra về lòng tri ân của riêng tôi.
Darcy đáp, ngạc nhiên và cảm động:
– Tôi tiếc, rất tiếc, rằng cô đã được thông báo về chuyện, mà theo chiều hướng có thể bị nhầm lẫn, khiến cho cô cảm thấy bất an. Tôi đã nghĩ tôi có thể tin cậy bà Gardiner giữ kín vụ việc.
– Anh không nên trách mợ tôi. Lydia đã vô tâm tiết lộ cho tôi biết rằng anh đã có liên quan tới chuyện này, và dĩ nhiên là tôi không thể an lòng nếu không được biết chi tiết. Thay mặt cho cả gia đình, tôi xin cảm ơn anh, và cảm ơn anh lần nữa, về tình cảm độ lượng đã khiến anh phải cất công như thế và chịu đựng nhiều khổ sở như thế để tìm ra hai người.
– Nếu cô muốn cảm ơn tôi, thì chỉ một mình cô cảm ơn cũng đủ. Tôi không muốn giấu giếm rằng ý tôi mong mỏi mang đến hạnh phúc cho cô là động lực thêm vào những lý do khác đã thúc giục tôi phải làm việc ấy. Nhưng gia đình cô không hàm ơn tôi gì cả. Trong khi tôi vẫn tôn trọng họ, tôi chỉ nghĩ đến cô thôi.
Elizabeth quá lúng túng nên không thốt lên được lời nào. Im lặng một chốc, anh thêm:
– Cô có tâm tình khoáng đạt nên tôi tin cô sẽ không đùa cợt với tôi. Nếu tâm tư của cô vẫn còn như lúc tháng Tư vừa rồi, cô cứ nói ngay cho tôi biết như thế. Những tình cảm và ước nguyện của tôi vẫn không thay đổi, nhưng chỉ cần một tiếng nói của cô là tôi sẽ không bao giờ đề cập đến chuyện này nữa.
Những tình cảm trong tâm tư của Elizabeth đã vượt quá nỗi khó xử và lo lắng thông thường cho hoàn cảnh của anh. Cô cảm thấy bắt buộc phải thổ lộ. Tuy không lưu lóat lắm, cô nói ngay cho anh biết rằng tình cảm của cô đã chuyển biến rõ rệt bắt đầu từ thời điểm anh nói đến, để giờ đây cô chấp nhận những cả quyết của anh với tất cả trân trọng và vui mừng. Câu trả lời của cô tạo trong anh một hạnh phúc vô biên mà có lẽ anh chưa từng cảm nhận trong đời. Anh bày tỏ với cô những ý tình nhạy cảm và nồng ấm nhất mà một người với tình yêu mãnh liệt có thể nói ra được. Nếu Elizabeth có thể nhìn thẳng vào mắt anh, cô có thể nhận ra niềm vui ngập tràn trong tim anh, lan tỏa trên gương mặt anh, biến thành cả con người anh. Nhưng tuy cô không thể nhìn, cô có thể nghe, và anh muốn cô hiểu cô đã chiếm vị thế quan trọng như thế nào trong tim anh. Anh bộc bạch những tâm tư khiến tình yêu của anh mỗi lúc càng thêm nồng thắm.
Hai người tiếp tục bước đi mà không nhận biết đang đi về hướng nào. Có quá nhiều điều để suy ngẫm, để cảm nhận, để thổ lộ. Giờ cô mới biết rằng họ mang ơn bà dì của anh về những đồng cảm giữa họ hiện giờ. Sau khi trở về, bà đã đến gặp anh, kể cho anh nghe về chuyến đi của bà đến Longbourn, về động lực của bà, về nội dung trao đổi giữa bà và Elizabeth. Do lo âu, bà nhấn mạnh đến thái độ ngang bướng và cả quyết của Elizabeth, vì tin rằng khi nói như thế bà sẽ được nghe anh hứa với bà việc mà cô đã từ chối hứa. Nhưng, không may cho Phu nhân, kết quả hoàn toàn đi ngược lại với ý muốn của bà.
Anh nói:
– Việc này đã tạo cho anh hy vọng mà lúc trước anh không dám cho phép mình hy vọng nhiều. Anh đã biết khá rõ tâm tình của em để chắc chắn rằng, nếu em nhất quyết không chấp nhận tình anh, hẳn em đã nói như thế một cách thẳng thắn và rõ ràng với Phu nhân Catherine.
Elizabeth đỏ bừng mặt và cười:
– Đúng vậy, anh đã biết khá rõ tính em thẳng thắn thế nào nên mới tin em có thể nói như thế. Sau khi đã sỉ nhục một cách kinh tởm vào mặt anh, em có thể không ngần ngại sỉ nhục anh trước mặt những người thân của anh.
– Em đã nói về anh như thế nào? Có phải anh không xứng đáng? Vì lẽ, mặc dù những lời kết án của em là thiếu cơ sở, dựa trên những tiền đề nhầm lẫn, thái độ của anh đối với em lúc trước vẫn đáng bị chê trách một cách nặng nề nhất. Không thể tha thứ được. Anh không thể nghĩ đến cách cư xử của anh lúc trước mà không thấy ghê tởm.
Elizabeth nói:
– Chúng ta không nên tranh cãi để xem ai đáng trách hơn trong buổi tối hôm đó. Nếu suy xét một cách nghiêm khắc, cách cư xử của mỗi người đều đáng bị chê trách, nhưng từ lúc ấy cả hai chúng ta đã trở nên lịch sự hơn – em hy vọng như thế.
– Anh không thể dễ dàng an tâm như thế về phần mình. Trong nhiều tháng, cho đến tận bây giờ, mỗi khi nghĩ về những gì anh đã nói, về cách cư xử của anh, thái độ của anh, những biểu lộ của anh xuyên suốt vụ việc, không hiểu sao anh đều cảm thấy đau đớn. Lời em trách anh thật là đúng lý, không bao giờ anh quên được “nếu anh có cách cư xử của người lịch thiệp.” Đây là lời nói của em. Em không biết, em khó hiểu được, những lời này đã dằn vặt anh như thế nào, tuy phải thú thật rằng phải mất một thời gian anh mới nhận ra em đúng lý.
– Em không hề nghĩ lời nói của em gây ấn tượng mạnh đến thế. Em hoàn toàn không nghĩ anh đã cảm nhận như thế.
– Anh có thể dễ dàng tin em. Lúc ấy em đã nghĩ anh không nhạy cảm gì cả. Anh chắc chắn em nghĩ như thế. Anh không bao giờ quên nét mặt em thay đổi khi em nói anh không thể tỏ tình với em theo bất kỳ cách nào khác để dẫn dụ em chấp nhận.
– Xin anh đừng nhắc lại những gì em nói lúc ấy. Không có ích gì khi nhớ mãi. Em mong anh hiểu rằng từ lâu em đã cảm thấy xấu hổ thật sự về lời lẽ của em.
Darcy nói về lá thư của anh. Anh hỏi:
– Liệu không lâu sau đó, lá thư của anh có làm em nghĩ tốt hơn về anh không? Sau khi đọc, em có tin những gì anh viết không?
Cô giải thích cho anh những ảnh hưởng mà lá thư đã tạo nên trong tâm tư cô, và làm thế nào mọi định kiến ban đầu của cô dần dần được xóa bỏ.
Anh nói:
– Anh biết những gì anh viết sẽ khiến em đau đớn, nhưng cần thiết phải viết. Anh mong em đã tiêu hủy lá thư. Đặc biệt có một đoạn, đoạn đầu, mà nếu em đọc lại sẽ làm anh khiếp đảm. Anh có thể nhớ một vài lời trong thư có thể khiến em ghét anh một cách đúng lý.
– Em sẽ đốt lá thư nếu anh tin việc này sẽ gìn giữ tình cảm của em đối với anh. Nhưng, mặc dù cả hai chúng ta có lý do để tin tâm tư của em không phải là hoàn toàn kiên định, em hy vọng nó không phải dễ thay đổi.
Anh Darcy đáp:
– Khi anh viết thư ấy, anh tin anh hoàn toàn trầm tĩnh và nhẹ nhàng, nhưng rồi anh biết chắc khi ấy anh vẫn mang tâm trạng cay đắng kinh khiếp.
– Có lẽ lá thư bắt đầu trong cay đắng, nhưng phần cuối thì không như thế. Câu kết tự nó đã nói lên đức hạnh. Nhưng chúng ta không nên nghĩ đến lá thư nữa. Cảm nhận của người viết và người nhận giờ đã khác xa nhiều so với lúc ấy, nên cần quên đi mọi hoàn cảnh không vui đã tạo ra những cảm nghĩ ấy. Anh nên theo triết lý sống đời của em. Chỉ nên nghĩ về quá khứ nếu có niềm vui khi nghĩ đến.
– Anh không thể đánh giá em về mặt triết lý như thế. Khi em nhắc lại những gì đã xảy ra, em hoàn toàn không có ý trách móc, và anh nghĩ em tọai ý từ đây không phải là do triết lý, mà hơn thế nữa, là do em vô tư. Nhưng với anh thì không phải như thế. Những hồi tưởng đau đớn vẫn xen vào mà anh không thể xua đuổi, không nên xua đuổi. Cả đời anh luôn ích kỷ, trong thái độ chứ không phải theo nguyên tắc. Khi còn bé, anh được dạy dỗ để biết việc gì là đúng, nhưng anh không được dạy cho biết phải kiềm chế tính khí của mình như thế nào. Anh học về những nguyên tắc, nhưng anh được để mặc cho mình theo đuổi những nguyên tắc ấy trong kiêu hãnh và tự phụ. Không may cho anh, anh là con trai duy nhất (trong nhiều năm là đứa con duy nhất), nên anh được cha mẹ nuông chiều đến mức trở nên hư hỏng. Cha mẹ anh, mặc dù bản thân hai người rất tốt (nhất là cha anh, hoàn toàn nhân từ và dễ thương), đã cho phép anh, khuyến khích anh, gần như tập cho anh trở nên ích kỷ và tự cho mình là quan trọng, để rồi không màng tới ai khác ngoài những người trong gia tộc mình, khinh thường cả thế gian còn lại hoặc ít nhất muốn khinh thường tri giác và chân giá trị của họ so với chính mình. Anh đã là như thế, từ tám lên đến hai mươi tám tuổi, và anh sẽ vẫn là anh như thế nếu không có em, em Elizabeth yêu dấu nhất! Có việc gì anh không hàm ơn em nào! Em đã dạy cho anh một bài học, ban đầu bài học đúng là khó khăn, nhưng bổ ích nhất. Anh đã bị em làm nhục đúng cách. Em đã cho anh thấy mọi kỳ vọng tự phụ của anh đều không đủ để chiếm lấy con tim của một người phụ nữ rất đáng giá.
– Thế lúc ấy anh có tin rằng em nên cho anh thấy như thế không?
– Có chứ. Em nghĩ gì về tính phù phiếm của anh?
– Thái độ của em là sai, nhưng không phải em cố ý như thế, em mong anh tin em. Em không bao giờ muốn lừa dối anh, nhưng tinh thần của em có thể dẫn em đi sai đường. Buổi tối hôm ấy, anh ghét em đến mức nào?
– Ghét em?! Lúc đầu, anh tức giận nhưng dần dần cơn giận chuyển đi theo đúng hướng.
– Em gần như sợ hãi không dám hỏi anh nghĩ về em như thế nào khi chúng ta gặp lại nhau ở Pemberley. Anh có trách em không?
– Thật ra anh không trách em, anh chỉ ngạc nhiên.
– Sự ngạc nhiên của anh không thể sánh với sự ngạc nhiên của em, khi được anh để ý đến. Lương tri của em nói rằng em không xứng đáng với cung cách lịch sự tột cùng của anh, em phải thú thật rằng em không trông mong nhận vượt quá phần mình đáng được hưởng.
– Mục đích của anh lúc ấy là, qua cung cách lịch sự trong khả năng của, cho em thấy anh không đến nỗi hẹp hòi để bực bội về quá khứ, và bằng cách cho thấy anh đã đáp ứng với những trách móc của em, anh hy vọng em sẽ tha thứ cho anh, em bớt nghĩ xấu về anh. Anh không rõ những ước vọng khác xảy đến khi nào, nhưng anh tin trong khoảng nửa giờ sau khi anh gặp lại em.
Rồi anh kể Georgiana lấy làm vui được quen biết với cô, tỏ ra thất vọng khi cô phải vội vã trở về nhà, và một cách tự nhiên, việc này dẫn đến nguyên nhân khiến cô phải trở về. Giờ cô biết rằng anh đã có quyết tâm đi tìm em cô ngay trước khi anh rời quán trọ của cô, cô cũng hiểu rằng vẻ nghiêm nghị và trầm tư của anh lúc này là do đấu tranh trong nội tâm với mục đích không gì khác hơn là được thông hiểu.
Cô tỏ lời cảm kích lần nữa, nhưng hai người đều thay đau đớn vì vụ việc nên không muốn nói gì thêm.
Sau khi đã đi nhàn nhã vài dặm và tâm trí và tâm trí không bị vướng bận về chuyện khác nên họ không biết gì về khoảng cách, cuối cùng họ xem đồng hồ và nghĩ rằng phải quay về.
“Không rõ anh Bingley và Jane giờ như thế nào?” là câu hỏi dồn dập cho việc bàn tán về câu chuyện tình kia. Darcy vui mừng vì thấy họ được hạnh phúc, bạn của anh trước đấy đã nói cho anh nghe.
Elizabeth hỏi:
– Em muốn hỏi anh có ngạc nhiên không?
– Anh không ngạc nhiên gì cả. Khi anh ra về, anh đã nghĩ việc này không bao lâu sẽ xảy ra.
– Điều này có nghĩa anh đã cho phép anh ấy được tiến tới. Em đã đoán thế.
Và tuy anh không nhận là đúng, cô nghĩ rằng quả thật như thế. Anh nói:
– Vào buổi tối trước khi anh đi London, anh thú thật với anh Bingley một việc mà đáng lẽ anh phải làm như thế từ lâu. Anh kể cho anh ấy nghe mọi điều về sự can thiệp vô lý của anh. Anh ấy ngạc nhiên vô cùng. Anh còn nói cho anh ấy rõ anh đã nhầm lẫn khi cho rằng chị của em hờ hững với anh ấy, và vì anh có thể dễ dàng nhìn thấy tình cảm của anh Bingley đối với chị ấy không hề suy giảm, anh tin chắc họ sẽ có hạnh phúc bên nhau.
Elizabeth không khỏi mỉm cười về cách thức dễ dàng mà anh lèo lái bạn của anh. Cô hỏi:
– Khi anh bảo anh ấy rằng chị em yêu anh ấy, anh nói từ sự quan sát của anh, hay chỉ vì do lời em nói lúc trước?
– Từ quan sát của anh. Anh đã quan sát chị ấy rất kỹ, từ hai lần anh đến sau này, và anh tin rằng chị thật lòng yêu anh Bingley.
– Và em đoán khi anh tin như thế, anh Bingley cũng tin theo anh.
– Đúng vậy. Bingley là con người e lệ một cách chân chất nhất. Anh ấy thiếu tự tin nên không thể dựa vào óc suy xét của chính mình mà phải trông cậy ở nơi anh, khiến cho mọi việc trở nên dễ dàng. Anh phải thú nhận một việc khác khiến anh ấy cảm thấy xúc phạm một cách đúng lý trong một khoảng thời gian. Anh không thể giấu giếm được nữa việc anh biết chị em đã đến cư ngụ trong thành phố được ba tháng nhưng anh vẫn không cho anh ấy biết. Anh ấy tức giận. Nhưng anh tin anh ấy không giận anh lâu khi anh ấy không còn hồ nghi gì về tình yêu của chị em. Anh ấy giờ đã toàn tâm tha thứ cho anh.
Elizabeth muốn tỏ lời nhận xét rằng anh Bingley là một người bạn dễ thương nhất, có thể dễ dàng bị dẫn dắt nhất, nên người yêu của cô quả thật có bản lĩnh. Nhưng cô kiềm lại được. Cô nhớ ra rằng anh chưa biết chịu đựng lời bông đùa, và lúc này là quá sớm để bông đùa. Trong niềm tin tưởng về hạnh phúc của Bingley, dĩ nhiên là không bằng hạnh phúc của anh hiện có, anh tiếp tục chuyện trò cho đến khi họ về đến nhà. Họ chia tay nhau ở tiền sảnh.
