Thuật Xử Thế Của Người Xưa

1. Người ta mà bỏ được những cái khôn vặt thì mới khôn lớn được.

2. Đừng có vụ nhỏ bỏ lớn.

3. Nhưng, chớ khinh việc nhỏ: lỗ thủng nhỏ cũng đủ chìm thuyền; chớ khinh vật nhỏ, con sâu con cũng đủ hại mạng.

Quan Doãn

4. Người ta đều biết phòng họa hoạn: Ít người biết làm cho họa hoạn đừng sinh ra.

Lão Tử

5. Trồng dưa thì được dưa,

Trồng đậu thì được đậu.

Thích Ca

6. Hễ có khói, tất có lửa…

Thích Ca

7. Tôi mà thí vua, con mà giết cha… đâu phải một buổi sớm một buổi tối mà gây ra. Nguyên lai lần lần mà đến vậy.

Kinh Dịch

8. Chấp kinh cũng phải biết tùng quyền.

9. Đầy thì đổ…

Khổng Tử

10. Trèo cao té nặng…

Cổ Ngạn

11. Kéo chưa biết cầm, mà sai cắt áo, thời hại to.

Tả Truyện

12. Người quân tử, ta nên thân, song cũng không nên quà chiều mà ra phụ họa;

Kẻ tiểu nhân, ta nên tránh, nhưng cũng không nên ruồng rẫy mà sinh ra thù hằn.

Hàm Quang

13. Đừng làm cho ai mất mặt…

14. Đừng lấn kẻ đối phương vào nước cùng…

Cùng quẫn ắt làm liều.

15. Những điều ta không muốn, thì đừng làm cho kẻ khác.

Luận Ngữ

16. Dưới cái mồi thơm, tất sẽ có con cá chết.

Tam Lược

17. Có của cải mà để không kín đáo, là gợi kẻ trộm đến.

Kinh Dịch

18. Đừng quý của khó đặng là làm cho lòng dân không sanh trộm cắp.

Lão Tử

19. Không có đức, mà nhiều của… dễ bị tai vạ.

Tiềm Phu

20. Mặt trời đứng bóng, thì xế;

Mặt trăng đã tròn, thì khuyết,

Vật gì thịnh lắm, thì suy.

Thái Trạch

21. Chẳng nên “bới lông tìm vết”.

Hàn Phi Tử

22. Ngu độn thì người ta chê cười;

Thông minh thì người ta ghét vơ và ngờ vực;

Thông minh mà biết làm như ngu, mới thật là khôn kín.

Lữ Khôn

23. Kẻ biết người, là người khôn;

Kẻ biết mình, là người sáng.

Lão Tử

24. Ngàn vàng dễ được;

Lời tốt khó tìm.

25. Người mà nhiều người ghét thì nguy.

Tuân Tử

26. Nhã quá, hóa ra dễ bị lờn;

Nghiêm quá, thì không ai thân.

Gia Ngữ

27. Người mẹ hiền quá hay có con hư.

Danh Thiết Luận

28. Biết, phải biết cho suốt;

Làm, phải làm đến nơi.

Trương Đình Phong

29. Không nên mưu việc lớn với kẻ nói nhiều.

Văn Trung Tử

30. Phàm việc lo sợ thì hay nên!

Khinh thường thì hay hỏng.

Lữ Đông Lai

31. Có sửa trị, hãy sửa trị ngay hồi chưa có loạn. Lo giữ nước, hay lo giữ từ thuở nó chửa nguy vong.

Kinh Thi

32. Đức nhỏ, mà địa vị cao.

Trí cạn mà mưu sự lớn,

mà không gặp họa là ít thấy vậy.

Kinh Dịch

33. Yên ổn, đừng quên lúc nguy khốn,

Bình Trị, đừng quên lúc loạn ly.

Gia Ngữ

34. Đã sáng, lại khôn, mới giữ được thân.

Kinh Thi

35. Phàm việc chi, nên giữ lại chút nhơn tình, hầu ngày sau dễ thấy mặt nhau.

36. Hễ sinh sự thì sự sinh; mà bớt việc, thì việc bớt.

37. Nước trong quá thì không có cá;

Người xét nét quá thì không có bạn.

38. Trong đạo xử thế, biết trách mình là người khôn; chỉ trách người là người vụng.

39. Dùng người như dùng cây, chớ vì một vài chỗ mục mà bỏ cây to.

40. Ẩn ác dương thiện, là bực thánh;

Thích thiện, ghét ác, là bực hiền;

Tánh bạch thiện, ác quá đáng là hạng người thường,

Điên đảo thiên ác, để sướng miệng gièm pha là hạng tiểu nhơn hiểm ác.

41. Khí độ hẹp hòi là cái bệnh to của học giả.

42. Người ta có lễ độ thời yên;

Kẻ không lễ độ thời nguy.

43. Sửa điều dở cho ai, chớ nghiêm khắc quá;

Dạy điều hay cho ai, chớ cao xa quá.

44. Dở nhất trong đạo xử thế là không biết nhận thấy cái lỗi của mình.

45. Nói chuyện, chớ châm chọc để người ta buốt.

Nói đùa, chớ cạnh khóe để người ta đau.

46. Đang khi vui mừng, chớ có nói nhiều…

47. Loạn sinh ra bởi lời nói.

Kinh Dịch

48. Lời nói ngọt ngào, trong tất cay đắng.

Thân Sinh

49. Suốt đời làm phải, một câu bạc ác đủ đổ đi cả.

Gia Ngữ

50. Câu nói trái ý, tất phải xét coi câu ấy hợp lý không?

Câu nói chiều lòng, tất phải xét coi câu ấy có vô lý không?

Kinh Thư

51. Người miệng nói khôn khéo quá, tất là người ít nên tin.

Hàn Thi

52. Kẻ nào vâng liều, dạ liều, hay hứa liều… tất nhiên ít khi giữ được đúng lời.

53. Miệng là cái cửa của họa phước.

54. Không hứa bậy, nên mình không phụ ai;

Không tin bậy, nên không ai phụ mình.

Ngô Hoài Dã

55. Miệng nói ân huệ, mà không có gì… thì chỉ tổ làm cho người ta oán.

Quản Tử

56. Kẻ nào hay theo ý ta mà nói là kẻ tiểu nhân, ta nên xa lánh.

Thân Hàm Quang

57. Câu khen quá đáng của người bạn còn hại hơn câu chê quá đáng của kẻ thù.

Lội Mã Bảo

58. Kẻ có mặt người, hay nịnh hót, thì khi vắng mặt người, tất cũng hay chê bai.

Trang Tử

59. Của chứa nhiều mà không biết dùng, thật là một cái “kho oán”.

Thiết Uyển

60. Tin, mà cũng phải phòng…

61. Trong họa, phúc thường mọc sẵn.

Trong phúc, họa thường núp sẵn.

Lão Tử

62. Cây thẳng bị chặt trước;

Giếng ngọt, bị cạn trước.

Trang Tử

63. Ai có cái phúc lạ thường, tất cũng có cái họa lạ lùng.

Liệt Nữ Truyện

64. Lễ nhiều, nói ngọt… là mồi thử ta.

Tả Khưu Minh

65. Đối với người phú quý, có lễ độ không khó, có thể thống mới khó.

Lưu Cao

66. Việc được, thì gièm pha nổi lên;

Đức cao, thì chê bai kéo đến.

Hàn Dũ

67. Yêu ai, cũng nên biết điều dở của người ấy;

Ghét ai, cũng phải biết điều hay của người ấy.

Lễ Kỳ

68. Cùng sống chung nhau trong lúc ưu hoạn thì dễ;

Cùng ở chung nhau lúc có quyền lợi thì khó.

Lữ Đông Lai

69. Xưa nay, người tài giỏi mà bại hoại, là vì tính kiêu.

Tăng Quốc Phiên

70. Việc nhỏ mà không nhịn đặng ắt hư việc lớn.

Luận Ngữ

71. Xưa nay những bậc anh hùng, chỉ vì không biết chịu thiệt mà làm hại không biết bao nhiêu công việc to tát của mình.

Lâm Trai

72. Xử những việc khó xử, càng nên khoan dung;

Xử với người khó xử, càng nên trung hậu;

Xử thời buổi khó khăn, ngờ vực… càng nên tự nhiên như vô tâm.

Lý Tiêu Viễn

73. Kẻ có tánh hay hồ nghi, chớ cùng toan việc lớn.

Kính Viễn

74. Những người cùng thích một việc… thường hay ghen ghét lẫn nhau;

Những người cùng lo một việc… thường hay thân thiết với nhau.

Chiến Quốc Sách

75. Khéo mà dối trá sao bằng vụng mà thật thà.

Thiết Uyển

76. Nóng nảy bồn chồn, thì việc không xong;

Ham mê lợi nhỏ, thì hỏng việc lớn.

Luận Ngữ

77. Môi hở răng lạnh…

Tả Truyện

78. Nước đổ, khó hốt.

79. Gỡ chỉ rối, không nên nóng nảy.

Cung Toại

80. Người mà nóng nảy, nông nổi, hẹp hòi thì xử việc, việc hay hỏng; tiếp người, người hay giận; mà chính mình cũng phải thiệt thòi.

Lữ Khôn

81. Người mà tính khí bất thường, thì suốt đời không làm nên được việc gì.

Tăng Quốc Phiên

82. Khí, kiêng nhất là hung hăng;

Tâm, kiêng nhất là hẹp hòi;

Tài, kiêng nhất là bộc lộ.

Lữ Khôn

83. Việc tất phải đến thế, lý tất phải như thế; chỉ có người trầm tĩnh mới trông thấy rõ ràng trước được.

Tô Luân

84. Biết người ta dối, không thèm nói ra miệng;

Phải người ta khinh, không thèm giận ra mặt;

Như thế thì ý vị vô cùng mà thu dụng cũng vô cùng.

Súc Đức Lục

85. Thường được nghe những câu trái tai, thường gặp những việc phật ý, cũng là một sự mài giũa cho người ta hay.

Hồng Tự Thành

86. Người ta chưa biết bụng mình, chẳng nên vội cầu cho người ta biết;

Người ta chưa hợp ý mình, chẳng nên vội cầu cho người ta hợp.

Tiết Huyên

87. Kẻ mà ta nói tức, không giận, nếu chẳng phải là người đại lượng, tất là người sâu hiểm.

Lưu Phận

88. Lòng người nham hiểm hơn núi sông.

Trang Tử

89. Cứng quá thì gãy;

Mềm quá thì oặt.

Thân Bất Nghi

90. Việc đáng làm thẳng tay mà không dám thẳng tay, thường dễ bị hại.

Hán Thư

91. Kẻ hay giết, không hay tha là người bạc ác.

Kẻ hay tha, không hay giết, là người nhu nhược.

92. Làm những việc to lớn, thì đừng chấp nệ những oán nhỏ.

Quang Vũ

93. Tự khiêm, thì người ta càng phục;

Tự khoe, thì người ta càng khinh.

94. Kẻ đại gian giống như người trung;

Kẻ đại ác giống như người tín.

Lữ Hối

95. Bất cập là dở, mà thái quá cũng không hay gì.

Luận Ngữ

96. Quen biết sơ sài mà câu nói thân thiết, thế là người ngu.

Thôi Nhân

97. Ở đời loạn, chớ nên xa xỉ lắm.

Nguy vong tại đó…

Tăng Quốc Phiên

98. Người đi đêm, tuy không phải gian, nhưng không thể cấm chó cắn.

Chiến Quốc Sách

99. Kẻ bất nhân mà ta ghét bỏ quá tệ, là khích nó làm càn.

Luận Ngữ

100. Đã nuôi cọp, thì phải cho nó ăn no, không thì phải bị nó ăn mất.

101. Lửa bốc lên cao,

Nước chảy xuống thấp,

Thế mà lửa bao giờ cũng thua nước.

Văn Trung Tử

102. Vật trong thiên hạ chẳng gì mềm bằng nước thế mà to vô hạn, sâu vô cùng.

Hoài Nam Tử

103. Ngọt mật chết ruồi.

Cổ Ngạn

104. Cái tay giận dỗi không đánh nổi cái mặt tươi cười.

Cổ Ngạn

105. Muốn cho nước sôi nguội dần, mà một người đun, trăm người khuấy, cũng vô ích…

Sao bằng rút củi ra và tắt lửa đi.

106. Đem xương trừ kiến, kiến lại càng nhiều.

Lấy cá đuổi ruồi, ruồi lại càng đến.

107. Việc sắp xảy ra mà ngăn được;

Việc đương xảy ra mà cứu được;

Việc đã hỏng mà vớt lại được;

Thế là người có quyền biến, có tài năng;

Nhưng, chưa có việc mà biết có việc sắp đến;

Mới có việc mà biết việc sau sẽ như thế nào;

Định việc mà biết việc xảy ra như thế nầy thế kia;

Thế là người biết lo xa, người có kiến thức.

Lữ Khôn

108. Nền không chắc mà tường cao… thì sự đổ nát đã nằm sẵn ở đó rồi.

Hậu Hán Thư

109. Nhân đức vặt, khí khái xằng… thường làm hại công việc lớn.

Luận Ngữ

110. Phàm lúc nguy cấp, chỉ nên trông cậy những điều của mình, không nên trông cậy những điều của người.

Tăng Quốc Phiên

111. Tự trách mình nhiều mà trách người ít, không ai oán.

Luận Ngữ

112. Tự mình không biết mình là một điều hại lớn.

Lữ Thị Xuân Thu

113. Lấy oán báo oán, thì oán oán chập chồng;

Lấy đức báo oán, thì oán oán tiêu tan.

Thích Ca

114. Biết ta, biết người, trăm trận, trăm thắng.

Tôn Tử

115. Sai một ly, đi một dặm…

Khổng Tử

116. Làm người thật khó…

Hậu Hán Thư

117. Cái ngu nhất của con chuột bị bẫy, là không ăn được miếng mỡ đã lừa nó vào cạm.

Friedrich Hebbel

118. Tôi chưa từng gặp một người nào mà tôi không tìm thấy ở họ một cái gì đáng cho tôi học hỏi.

Alfred de Vigny

119. Đấng trượng phu là kẻ không bao giờ làm một điều gì để hạ thấp một người khác.

Herbert N. Casson

120. Sống với người bạn thân, phải phòng lúc họ hết thân, và biến thành kẻ thù của mình.

Richelieu

121. Tai họa như một con dao; mình có thể dùng nó để cắt, hoặc bị nó cắt, tùy theo mình biết nắm đang chuôi hay đàng lưỡi.

James Russel

122. Nếu mỗi khi anh nghe chó sủa mà dừng chân lại, thì không bao giờ anh đi được suốt đường.

Tục ngữ Á Rập

123. Người “cho ra” sẽ có nhiều hạnh phúc hơn kẻ “thụ lãnh”.

Actes des Apôtres (XX-35)

124. Cái ngu của người xưa dạy ta nhiều hơn là cái khôn của họ.

Lữ Đông Lai

125. Không có người tử thù nào đáng sợ bằng kẻ mà mình chế nhạo.

Raymond Offner

126. Thường sự bất hóa hay xảy ra giữa những kẻ thân yêu trong gia đình, là vì nơi đây người ta hay nói trắng sự thật.

Raymond Offner

127. Đau khổ làm cho người trở thành khôn ngoan sáng suốt hơn là hạnh phúc.

Raymond Offner

128. Trong mọi kẻ thù của ta không ai nguy hiểm bằng kẻ mà trước đây đã là bạn thân của ta.

Anatole France

129. Có tiền bạc, thì cứ cho, mà đừng có cho mượn. Cho, bất quá là tạo ra một người vô ân; còn cho mượn, lại tạo ra thành kẻ thù.

Alexandre Dumas Fils

130. Không nên thường thăm viếng những người bạn chí thân của mình, nếu anh muốn gìn giữ họ lâu dài.

Henry Becques

131. Yêu thương ai, là không nên so sánh người ấy với một ai khác nữa cả.

Bernard Grasset

132. Óc châm biếm, tức là óc nhỏ nhen. Châm biếm là cái cặn bã hôi thối của óc phê bình.

Pierre Reveroy

133. Cái “Ta” thật là rất đáng ghét… vâng! Nhưng đó là nói về cái “Ta” của kẻ khác.

Paul Valéry

134. Thích nghe gièm siểm là làm mồi cho nhiều kẻ dèm pha.

135. Chỉ có người ngu mới tin mình là bậc Thánh, và chỉ bậc Thánh mới biết rõ cái ngu của mình.

Shakespeare

136. Cần có nhiều bạn, nhưng rất ít bạn tâm tình.

A. de Tyane

137. Không yêu gì cả, mà cũng chả ghét gì cả: đó là được phân nửa sự khôn ngoan rồi.

Không nói gì cả, cũng chả tin gì cả: đó là phân nửa phần khôn ngoan kia còn lại.

Schopenhauer

138. Bất cứ một ai… đều có một con heo đang ngủ trong lòng mình.

Charles Monselet

139. Sắc đẹp vời kẻ trộm đến mau lẹ còn hơn là ngọc vàng châu báu.

Shakespeare

140. Cái phách lối hỗn xược của kẻ khác sở dĩ làm cho ta khó chịu, là chính vì nó chạm đến cái tánh phách lối hỗn xược của ta.

La Rochefoucauld

141. Đối với một kẻ đã cướp vợ anh, thì không còn có cách trả thù nào thâm thúy hơn là hãy nhường cái con đàn bà bạc tình ấy cho nó luôn.

Sacha Guitry

142. Đời ta sẽ trở nên thú vị khi nào ta nhất quyết xem thường nó.

Henrey de Montherlant

143. Nói dối với ai là một cách gián tiếp đề cao người ấy là người mà ta nể sợ.

Samuel Butler

144. Chân lý như ánh sáng làm chóa mắt…

Còn sự giả dối, trái lại như buổi hoàng hôn làm cho mỗi vật đều nổi lên đẹp đẽ!

Albert Camus

145. Tôi đã khám phá ra được điều này: tất cả tai họa của con người đều do họ không biết sống yên tịnh trong căn phòng của họ.

Blaise Pascal

146. Từ chối sự khen ngợi, là muốn người ta khen mình thêm lần nữa.

La Rochefoucauld

147. Đây là hai câu chân lý mà thiên hạ phần đông không chịu công nhận: một là họ không biết gì cả; hai là họ không ra cái gì cả.

Giacono Leopardi

148. Có nhiều trường hợp mà nói dối lại là phận sự tối cao của con người.

Eugène Labiche

149. Châm ngôn vàng ngọc cho những kẻ có quyền thế lớn: Nếu có kẻ nào cúi xuống liếm chân anh, hãy lấy chân mà gác chạn trên đầu nó, phòng khi nó sẽ chồm lên mà cắn anh.

Paul Valéry

150. Quyển sách là một tấm gương: nếu một con khỉ mà nhìn vào, chắc nó sẽ không tìm thấy cái ảnh của bậc thành trí hiện ra.

Gustave C.Lich lenberg

151. Có nhiều cái Ân to lớn quá, đến đỗi người ta không còn làm thế nào để trả nổi khác hơn là bội phản cái Ân ấy đi.

Alexandre Dumas Père

152. Người ta nói rằng: không có ai là bậc anh hùng đối với anh bồi phòng của họ! Anh bồi phòng làm gì biết được những bậc anh hùng, mà chắc chắn chỉ biết những người cùng một hạng với họ thôi.

Goethe

153. Khi có một bậc nhân tài xuất thế, người ta sở dĩ nhận ra được là thấy tất cả bọn ngu đều nổi lên chống báng.

Fréron

154. Hãy nên có nhiều kẻ thù!

Bạn thân của anh, rồi họ cũng sẽ chán nói đến anh; chứ những kẻ thù của anh thì chả bao giờ họ quên nhắc đến tên anh.

Pierre Veber

155. Số kẻ thù của ta sẽ tăng lên theo cái giá trị càng lên cao của ta; nhưng đồng thời, bạn ta cũng nhân đó mà tăng lên.

Paul Valéry

156. Sự phê phán về ta của những kẻ thù ta… gần với sự thật hơn là của ta.

La Rochefoucauld

157. Kẻ nô lệ chỉ có một người chủ thôi. Trái lại, người tham vọng thì chủ họ là tất cả những ai có thể làm lợi cho tài sản, sự nghiệp của họ.

La Bruyère

158. Đời là một trò hề đối với những ai ham suy nghĩ, nhưng lại là một tấn bi kịch đối với những người đa cảm.

Horace Walpole

159. Cái tuyệt hay lại là tử thù của cái hay.

Montesquieu

160. Đầy quá, thì tràn… Trong “chén rượu đời”, thường khi chỉ thêm một giọt… là nó sẽ tràn ra mùi chán ghét.

Sainte Beuve

161. Đừng biện bác bao giờ cả, anh sẽ không bao giờ làm cho hoặc lẽ được ai đâu; ý kiến của người ta giống như là cây đinh: càng đập vào nó, càng làm cho nó lún sâu thêm.

A. Dumas Fils

162. Sự dối trá làm chết tin yêu. Nhưng sự thật trắng trợn cũng đâu có làm cho nó sống được.

Etienne Rey

163. Cái ảo vọng cuối cùng của ta là tin rằng mình không còn ảo vọng gì nữa cả.

Maurice Chapelan

164. Càng cao lên… tức là càng thấy mình trở thành lạnh lùng.

R. Offner

165. Đối với người ích kỷ thì chả còn có gì là thiêng liêng cả.

R. Offner

Xin gửi lời cảm ơn anh Huỳnh Quốc Hùng,

người đã tặng tôi cuốn sách quý này.

HẾT

[i] Le noi est haissable.

[ii] Xem quyển “Thuật tư tưởng” cùng một tác giả.

[iii] Liệt Tử.

[iv] Lữ Khôn.

[v] Xem quyển “Cái Dũng của Thánh Nhân” cùng tác giả.

[vi] Sử ký (Tư mã Thiên): Lão Tử liệt truyện.

[vii] Đồng một ý với bài Vua Nghiêu của Trang Tử.

[viii] Liệt Tử (Thiên Thiết Phù).

[ix] Trang Tử (Thiên Sơn Mộc).

[x] Lão Tử: ĐẠO ĐỨC KINH.

[xi] Trang Tử: (Thiên Sơn Mộc).

[xii] Vở hài-kịch của Engène, một văn-sĩ Pháp ở thế kỷ thứ 19 (1860).

[xiii] Chữ M.Choisy dùng: “indépendance du cocur”.

[xiv] Xem lại chương IV.

[xv] Gác thân ra ngoài mà thân còn.

[xvi] Không tranh mà thắng hoàn toàn.

[xvii] Trang Tử.

[xviii] Trang Tử (Thiên Sơn Mộc).

[xix] Bực hết sức thông minh thì làm như người ngu.

[xx] Lữ Thị Xuân Thu.

[xxi] Tô Thức: Lưu-Hầu luận (Cổ Văn).

[xxii] Thiên hạ chi chí nhu trì sinh thiên hạ chi phí kiên (Lão Tử).

[xxiii] Xem quyển Cái Dũng của Thánh Nhân.

[xxiv] Trong cái nhu có cái cang, trong cái cang có cái nhu.

[xxv] Ngoài thì thực mà trong thì hư… (Dịch Kinh).

[xxvi] Thể âm nhi dụng dương (Dịch Kinh).

[xxvii] Ngoài hư mà trong thực.

[xxviii] Trang-Tử. Đạt-Sanh Thiên. Xem quyển “Cái Dũng của Thánh nhân”…

[xxix] Thiên hạ mạc nhu nhược ư thủy, nhi cộng kiên cường giả mạc chi năng thắng. Nhu thắng cang, nhược thắng cường. Thiên hạ mạc bất tri, mạc năng hành. (Lão-Tử).

[xxx] “Il faut être deux pour se battre, Il fout être d’accord pour se battre: la résistance que fournit l’attaqué est nécessaire à l’agresseur; c’est à elle qu’il s’attaque. N’importe lequel des conbattants peut donc, n’importe quand, faire cesser le combat. Il n’a qu’à refuser l’appui de cette résistance… si je vous soufflette la joue droite et que vous me répondiex par un seufflet, le pacte de lutte est conclu du même coup: à nous deux maintenant. Mais si vous me tendex la joue gauche et me diles: “Je vous permels de frapper aussi bien celle-ci, mon ami: je prendrai volontiers cette peine pour vous faire entendre que vous avez torti”, les bras m’en tombent, la stupeur fait place à la colère ét la réflexion à la stupeur”. – La jeune Inde.

[xxxi] Ce que j’admire le plus dans le monde, c’est l’impuissance de la force pour organiser Il n’y a dans le monde que deux puissances; le sabre et l’esprit. A la longue, le sabre est toujours vainnu par l’esprit (Napoléon).

[xxxii] Xem chương trước: “Chiếc thuyền không” của Trang-Tử.

[xxxiii] Aurobindo Ghose, một nhà đạo học khét tiếng Ấn Độ nói “En général, la non violence vaut mieux que la violence, et pourtant parfois la violence peut être la chose juste” – (Lettres, tomell) p. 460 – 461. – Theo lệ thường, sự bất bạo động quý hơn là bạo động, nhưng lắm khi, dùng đến bạo động mới có thể là việc chánh đáng.

[xxxiv] Xem quyển “Cái Dũng của Thánh nhân” bàn về phép điêu luyện cái tinh thần điềm đạm ấy.

[xxxv] Cổ Văn: Tử Sản thọ chánh Thái Thúc (Tả khưu Minh).

[xxxvi] Trang Tử.

[xxxvii] Trang Tử.

[xxxviii] Dịch Kinh: “… Tri tiến nhi bất tri thoái, tri tồn nhi bất tri tông, tri đắc, nhi bất tri táng…” “…sở dĩ động nhi hữu hối dã”. (Thượng kinh, Kiền quai).

[xxxix] Liệt Tử: Trọng Ni (Đệ tứ thiên).

[xl] Dịch: Dịch, cùng tắc biến, biến tắc thông, thông tắc cửu” (Hệ từ hạ). Đạo dịch là: cùng thì biến, biến thì thông, thông thì rầu.

[xli] Dịch: “Tùy thời chi nghĩa, đại hỉ tai!” (Thoán thượng truyện). Tùy thời không phải là Xu thời như người ta lầm hiểu… và vu cáo cho các đạo xử thế của cổ nhân.

[xlii] “Tri tiến thoái tồn vong chi đạo nhi bất thất kỳ chính giả, kỳ duy thánh nhân hồ!” Dịch kinh (Kiền quái, Thượng kinh).

[xliii] Làm người là khó!…

[xliv] Dịch: “Sách thì không nói được hết lời, lời thì không tả được hết ý…” (Hệ từ thượng).

[xlv] Dịch: “Tinh nghĩa nhập thần, dĩ trí dụng dã”. Hiểu rõ nghĩa tinh vi; vào đến chỗ

thần diệu để sử dụng được đến cùng (Hệ từ hạ).