“Hy vọng, rõ ràng không giống với lạc quan. Đó không phải sự đoan chắc chuyện gì đó sẽ trở nên tốt đẹp, nhưng chắc chắn là sẽ có điều gì đó có ý nghĩa, cho dù kết quả thế nào đi chăng nữa.”
– VACLAV HAVEL, CỰU THỔNG THỐNG CỘNG HÒA SÉC –
Lạc quan là khả năng nhìn ra hy vọng và giữ tinh thần tích cực trong mọi tình huống và thời điểm, cho dù hiện tại có thể ảm đạm đến đâu. Khi mọi chuyện tốt đẹp, thật dễ dàng để có thể vui vẻ và có tâm trạng tốt. Tuy nhiên, thành công đòi hỏi chúng ta phải có thể nhìn ra hy vọng và cơ hội ngay cả sau những thất bại lớn. Một trong những tính cách chung của tất cả những người thành đạt là khả năng bật dậy sau thất bại. Có thể bạn đã nghe những câu chuyện nổi tiếng về những người thành đạt và sự đấu tranh của họ để vượt qua nghịch cảnh. Tất cả các diễn giả đều kể những câu chuyện như thế về họ.
“Cái không giết chết được chúng ta sẽ làm chúng ta mạnh hơn.”
– FRIEDRICH NIETZSCHE, NHÀ TRIẾT HỌC ĐỨC THẾ KỶ 19 –
Thất bại là bước cần thiết trên con đường tới thành công. Tôi có đọc một bài báo về những triệu phú tự lực trẻ tuổi, tất cả họ đều chưa đến 40 tuổi, đã tạo ra sự nghiệp kinh doanh thành đạt. Người ta thấy rằng, trung bình, họ đã phải thất bại với khoảng 17-18 công ty trước khi tìm được công ty giúp họ thành công. Điều này nghe rất giống cách tôi hẹn hò trước đây. Rõ ràng là những triệu phú tự lực này phải rất lạc quan.
Lạc quan khi mọi chuyện tốt đẹp thật quá dễ dàng. Nhưng để duy trì cảm giác lạc quan dù đang phải trải qua những bi kịch tồi tệ nhất thì sao? Robin Sharma nói rằng, nếu chúng ta trốn tránh nỗi đau thì có thể chúng ta đang trốn tránh cả tiềm năng phát triển cá nhân, thường đi cùng những khó khăn trong cuộc sống. Chính trong thời điểm thử thách này, chúng ta thường tìm thấy những bài học khiến chúng ta có thể vươn lên tới một cấp độ mới. Cuộc đấu tranh khó khăn nhất buộc chúng ta phải đẩy lùi sức ỳ, và tìm ra những nguồn lực và thế mạnh mà trước đó ta chưa từng biết đến. Rất nhiều cuốn sách vĩ đại và các bản nhạc tuyệt vời, ra đời khi tác giả đang trải qua giai đoạn vô cùng khó khăn của cuộc sống. Cho dù lúc đó có thể chúng ta không nhận ra, nhưng luôn tiềm ẩn bên trong một món quà nào đó chúng ta sẽ tìm ra khi chúng ta thật sự cố gắng. Tôi đã tìm thấy món quà đó khi bị thất nghiệp một vài năm trước đây. Cảm thấy bực bội và dễ bị tổn thương, tôi dồn toàn bộ sức lực vào việc viết, điều trước đây tôi luôn khao khát muốn làm nhưng chưa thật sự nghiêm túc theo đuổi. Tới thời điểm đó, tôi vẫn chưa tìm thấy điều gì khiến tôi có đủ xúc cảm để thấy cần được nói ra. Phải đấu tranh với khoảng thời gian thất nghiệp khiến tôi có đủ động lực cần thiết để nghiêm túc bắt tay vào việc viết, và nó đã làm thay đổi toàn bộ cuộc đời tôi. Tôi hoàn thành cuốn sách và tìm được một nhà xuất bản. Điều này đem lại cho tôi sự thỏa mãn vô cùng và lần đầu tiên tôi nhận ra tiềm năng thật sự của mình. Một kinh nghiệm đau thương buộc tôi phải khám phá và phát triển lòng can đảm, sự kiên trì, trí tưởng tượng và sự chủ động.
Tinh thần Lạc quan hoạt động như thế nào
Rất nhiều nghiên cứu đã được tiến hành về đề tài lạc quan. Mặc dù hầu hết chúng ta đều thấy rằng, những người lạc quan thường thành đạt hơn, nhưng có thể chúng ta không nhận ra rằng, họ cũng thường sống lâu hơn và có cuộc sống lành mạnh hơn.
Trong cuốn sách Learned Optimism (Tạm dịch: Học cách lạc quan), Martin Seligman trình bày rất nhiều nghiên cứu về sự khác biệt giữa những người lạc quan và những người bi quan. Điều gì khiến một số người tiếp tục tiến lên sau hàng loạt thất bại, trong khi những người khác từ bỏ chỉ sau dấu hiệu khó khăn đầu tiên? Điều tự nhiên là mọi người có tâm trạng đi xuống khi gặp phải những thất bại lớn. Tuy nhiên, những người lạc quan không cảm thấy buồn mãi. Họ nhanh chóng nhìn nhận tình huống và xem xét những cách họ có thể thay đổi kết quả cho lần sau.
Những gì chúng ta tự nói với mình
Theo Seligman, cách mọi người tự giải thích các sự kiện và tình huống với bản thân mình xác định họ có phải là những người tích cực hay không. Những người nhìn vào mặt tốt của vấn đề thường nhìn nhận thất bại chỉ là tạm thời thay vì coi nó là vĩnh viễn. Trong khi không giũ bỏ trách nhiệm đối với những thất bại, họ thường nhìn vào bức tranh rộng hơn và nhìn ra nhiều lý do vì sao mọi chuyện lại xảy ra như vậy. Với họ, lâm vào một tình huống tồi tệ hay một lỗi lầm không có nghĩa họ là kẻ khiếm khuyết, vô giá trị và sẽ chẳng đi được đến đâu trong cuộc sống này. Nếu họ thật sự nhìn nhận rằng, sơ suất của họ dẫn đến tình huống hoặc sự kiện tiêu cực đó thì họ sẽ tìm cách thay đổi hành vi trong tương lai.
Tính linh hoạt
Linh hoạt là một phần rất quan trọng trong việc trở thành một người lạc quan. Càng có khả năng thích nghi và thoải mái trước sự thay đổi, chúng ta càng có thể kiểm soát môi trường xung quanh mình. Người linh hoạt biết nhiều cách nhìn nhận tình huống và giải quyết vấn đề khác nhau. Biết được điều này, người lạc quan nhìn nhận tương lai theo hướng tích cực. Linh hoạt cho phép họ kiểm soát môi trường tốt hơn và định hình tương lai theo cách tốt nhất có thể. Những người kém linh hoạt nhìn thấy ít sự lựa chọn và thường coi mình là nạn nhân của hoàn cảnh và môi trường. Trong khi nhìn nhận các sự kiện và tình huống tiêu cực chỉ là tạm thời, những người lạc quan coi khả năng học hỏi, thay đổi, phát triển, và thích nghi là vĩnh cửu và là một phần con người họ.
Thực tế
Lạc quan cũng có nghĩa là có một nền tảng vững chắc vào thực tế. Thử nghiệm điều có ít cơ hội thành công và nhiều nguy cơ đem lại kết quả xấu không phải là lạc quan; đó là sự liều lĩnh điên rồ. Ví dụ như một người không có kế hoạch cho quãng thời gian nghỉ hưu vì anh ta tin rằng mình sẽ trúng xổ số. Điều này rất ngu ngốc, không chỉ vì cơ hội trúng xổ số rất ít mà còn vì niềm tin đó sẽ ngăn không cho anh ta thực hiện những hành động cụ thể cần thiết để đảm bảo thời gian nghỉ hưu tốt đẹp.
Thừa nhận thành công
Những người tiêu cực, coi các sự kiện tích cực là do may mắn hoặc kết quả của các tác động bên ngoài và bản thân họ không có khả năng kiểm soát các tác động đó. Hiếm khi họ nhận ra giá trị của những đóng góp của bản thân. Mặc dù một người lạc quan nhận trách nhiệm cho một thất bại nhưng họ cũng thừa nhận công lao của mình khi mọi chuyện tốt đẹp. Điều này không có nghĩa là những người lạc quan là những kẻ khoe khoang khoác lác, tự cho mình cái gì cũng biết, chỉ loanh quanh bảo mọi người phải làm gì và phải sống cuộc đời của họ như thế nào. Đơn giản, họ là những người có đủ lòng tự trọng để tự khen mình khi đạt được một điều gì đó đáng giá. Sự tự tin của họ với người khác có thể giống như sự hợm hĩnh. Làm thế nào để phân biệt giữa một người có lòng tự trọng cao và một kẻ huênh hoang khoác lác, cố gắng tạo cho mình vỏ bọc tốt đẹp trước mặt mọi người? Những người thật sự tự tin không có nhu cầu dìm người khác xuống. Họ không cảm thấy bị đe dọa trước thành tích của người khác và sẽ ủng hộ người đó trên con đường tìm kiếm thành công.
Tìm kiếm điều tốt đẹp
Tác giả bán chạy Bob Nelson, trong cuốn 1001 Ways to Take Initative at Work (Tạm dịch: 1001 cách dẫn đầu trong công việc), chia sẻ về giá trị của tinh thần lạc quan tại nơi làm việc như sau. “Đừng tự động gán điều tiêu cực cho bất kỳ ai. Thay vào đó, hãy tìm kiếm điều tốt đẹp ở tất cả những người bạn gặp và trong mọi việc bạn làm. Bạn sẽ ngạc nhiên khi thấy các đồng nghiệp cảm thấy tốt hơn nhiều thế nào với sự có mặt và thúc đẩy tinh thần của bạn.”
Có những lúc khó khăn, ngay cả đối với những người lạc quan, để có thể nhìn ra điều tích cực trong một tình huống nào đó. Trong trường hợp đó, những người lạc quan sẽ tập trung sức lực và nỗ lực vào việc tiến lên. Họ nhẫn nhịn và sẽ chiến đấu vào một ngày khác. Những người lạc quan là những người sống sót cuối cùng.
Lạc quan và thành công
Với Robin Sharma, lạc quan là một phần thiết yếu và quan trọng để tất cả chúng ta có thể đạt tới khả năng của mình. Ông thấy, lạc quan thường bị hạ tầm quan trọng, và tranh luận rằng nếu chúng ta lạc quan hơn, điều đó sẽ có tác dụng lớn trong việc vượt qua các trở ngại và giúp chúng ta trở thành người tốt nhất.
Đặt mục tiêu, về bản chất, là một bài tập về tinh thần lạc quan. Nếu chúng ta không tin rằng mình có thể đạt mục tiêu thì ngay từ đầu, việc đặt mục tiêu đã không có ý nghĩa gì cả. Những người đạt được nhiều mục tiêu, về bản chất, lạc quan hơn những người đặt mục tiêu thấp. Những người gặt hái được nhiều thành tích luôn đặt ra mục tiêu cao phù hợp với cấp độ lạc quan của họ. Những lý tưởng chúng ta đặt ra chỉ có thể đạt được thông qua việc có tầm nhìn đối với mục tiêu, đạt mục tiêu đó, và sau đó lại đặt ra một mức cao hơn. Cũng giống các vận động viên nhảy cao, chúng ta đặt các mức xà cao hơn mỗi lần chúng ta đạt được các mục tiêu của mình. Chỉ bằng việc không ngừng thử thách bản thân và tin vào khả năng của mình, chúng ta mới có thể khám phá hết và đạt được khả năng cao nhất của mình.
“Có rất ít điều trong thế giới này có sức mạnh hơn một cú hích tích cực. Một nụ cười. Một lời lạc quan và hy vọng. Một quan điểm “tôi có thể” mỗi khi mọi việc khó khăn.”
– RICHARD M. DEVOS, DOANH NHÂN –
Câu chuyện của Jim
Jim đích thị là một người sống sót. Tuy nhiên, câu chuyện của anh còn hơn cả chuyện về một người sống sót; đó là câu chuyện trở về sau nghịch cảnh và được hồi sinh, tin tưởng và hy vọng. Cha của Jim nghiện rượu. Khi còn nhỏ anh đã rất sợ cha, đặc biệt khi ông uống say và nổi giận. Mặc dù cha chưa bao giờ đánh Jim hay bất kỳ anh chị em nào trong số năm anh chị em của Jim, nhưng những ký ức sợ hãi vẫn đọng lại trong Jim đến tận 50 năm sau. Vì có nhiều con nên cha mẹ anh rất khó khăn. Khi Jim lên năm tuổi, cha mẹ quyết định đưa anh tới sống với ông bà. Bị chia cắt khỏi các anh chị em và cha mẹ, anh cảm thấy rất cô đơn và tách biệt. Bắt buộc phải đi khỏi nhà, anh cảm thấy bị chối bỏ và khiếm khuyết. Mặc dù ông bà đối xử với anh rất tốt nhưng Jim nhớ gia đình mình và cảm thấy mình bị phạt vì đã mắc lỗi gì đó, mặc dù anh chưa bao giờ chắc chắn đó là cái gì.
Nếu có điểm tốt trong cuộc sống chung của Jim với ông bà thì đó là anh học được cách trở nên độc lập. Ông bà cũng trao trách nhiệm và cho anh nhiều thời gian để anh thực hiện nhiệm vụ của mình nhiều hơn anh chị em ở nhà. Ông bà anh duy trì truyền thống đều đặn đi nhà thờ. Điều Jim nhớ nhất về ông là ông luôn nhìn vào mặt tích cực của cuộc sống. Bất kỳ khi nào Jim có vấn đề hoặc phàn nàn về điều gì đó, ông luôn ngồi với anh và nói chuyện với anh như với một người lớn. Ông giải thích rằng mọi thứ sẽ trở nên tốt đẹp hơn nếu chúng ta tin như vậy. Ông đã trải qua những thời kỳ vô cùng khó khăn trong cuộc sống – chiến tranh và suy thoái kinh tế – ông vẫn hạnh phúc, vui vẻ, và tin rằng những khoảng thời gian tốt đẹp vẫn đang ở phía trước. Chính nhà thờ là nơi Jim có thể tìm được bạn bè, mục đích, và sự khuây khỏa trong cuộc sống hàng ngày. Vào cuối thời niên thiếu, anh gặp một cô gái tại hội trại do nhà thờ bảo trợ; và khi sắp bước vào tuổi 20, họ kết hôn.
Theo truyền thống của một gia đình công nhân, Jim tiếp tục học nghề và trở thành thợ điện. Mặc dù giỏi việc nhưng anh thấy mình có mong muốn làm việc độc lập. Trong ba năm chính thức tự làm ăn, Jim và đối tác mở một công ty nhỏ. Vì cả hai đều chịu khó, tham vọng và phối hợp tốt nên công ty rất phát đạt đem lại cho họ mức thu nhập gấp đôi trước đây, khi còn làm thuê cho người khác.
Vào thời điểm này, Jim và vợ, Lynn, đã có ba con. Công ty của Jim, trong khi đem lại nguồn thu nhập tốt cho gia đình, và ngày càng chiếm nhiều thời gian của anh. Luôn luôn có áp lực và trách nhiệm, Jim bắt đầu uống rượu nhiều hơn. Trước đó, anh lúc nào cũng thích uống, và khi còn trong thời niên thiếu anh vẫn có tiếng là uống tốt. Trước đây, khi còn hẹn hò, Lynn đã nhiều lần nói với anh rằng cô rất lo lắng về lượng rượu anh uống. Anh không chú ý nhiều tới lời cô nói và nghĩ rằng đó là điều tất cả các cậu con trai ở tuổi đó đều làm. Ngoài điều đó ra, bản thân anh cũng thích uống rượu. Các vấn đề gia đình anh ngày càng trầm trọng khi lượng rượu anh uống ngày càng nhiều.
Để đối phó với vấn đề, Jim dành nhiều thời gian làm việc hơn để trốn tránh gia đình. Vợ anh, người sau này anh mới nhận ra là anh chưa bao giờ thật sự gần gũi, tự xa lánh khỏi anh và dồn toàn bộ sự tập trung vào các con. Sau đó, anh nhận ra rằng mình đã phải chịu đựng sự cô đơn trong mối quan hệ với Lynn giống như thời gian anh lớn lên bên cạnh ông bà mình. Điều khiến Jim nhận ra mình là một kẻ nghiện rượu cần được giúp đỡ là khi anh thấy chính các con mình sợ mình, giống như trước đây anh sợ cha mình vậy. Anh thấy vô cùng choáng váng. Đó chính là một trong những khoảnh khắc quyết định, tạo ra một cú hích mạnh buộc chúng ta phải hành động mạnh mẽ để đổi hướng, vì chúng ta không thích những điều đang đợi ta ở cuối cuộc đời.
Jim tham gia hội Alcoholics Anonymous (AA)[1] để giải quyết vấn đề uống rượu của mình với quyết tâm nhiều như với các dự án của công ty. Anh đổ tất cả trách nhiệm làm cuộc hôn nhân không thành công cho thói nghiện ngập của anh, và ngay khi anh ngừng uống thì mọi việc sẽ tự động trở nên tốt đẹp hơn. Niềm tin của anh rất bền vững và luôn là nguồn động viên khi anh cần. Thực tế, đó là một trong số ít những điều bất biến của cuộc đời anh.
Kinh doanh không ngừng phát triển và Jim cùng đối tác có sáu nhân viên làm việc toàn thời gian. Trước khi bước vào tuổi 40, Jim đã là một triệu phú, một triệu phú tự lực. Anh giữ cho mình tỉnh táo, và luôn hy vọng rằng mình vẫn có thể cứu vãn cuộc hôn nhân đang trên bờ đổ vỡ và phát triển mối quan hệ gần gũi với các con.
Một ngày, trong giai đoạn này, anh nhận được điện thoại từ nhân viên kế toán. Hóa đơn thanh toán cho một nhà cung cấp đột nhiên tăng vọt khiến nhân viên kế toán phải kiểm tra và phát hiện ra là bạn làm ăn 14 năm của Jim đã biển thủ toàn bộ tiền trong tài khoản hoạt động chung. Khi Jim gọi điện đến nhà anh ta, anh phát hiện ra là điện thoại đã bị cắt. Nếu có thời điểm nào Jim muốn uống vì tuyệt vọng thì đây chính là lúc đó. Nhưng anh đã không uống. Bất kỳ khi nào anh thấy tội nghiệp bản thân, anh lại nghĩ đến ông mình, người đã đối mặt với những tình huống còn tồi tệ hơn mà vẫn giữ thái độ tích cực.
Mất khả năng thanh toán, công ty nhanh chóng bị buộc đưa ra tranh tụng và Jim tuyên bố phá sản. Anh nhớ mình đã muốn uống rượu trở lại đến mức nào trong thời điểm đó. Anh cảm thấy bị phản bội, tức giận và đôi khi thấy mình thật là ngu ngốc và dễ bị lừa. Điều làm anh cảm thấy dễ chấp nhận hơn là cũng có nhiều người bị lừa như anh. Anh tự nhủ, không thể tất cả những người này đều ngu ngốc và không có năng lực. Mặc dù, đáng lẽ anh nên nhận ra những dấu hiệu về bản chất tăm tối của đối tác nhưng điều này anh chỉ làm được sau khi sự thật đã được phơi bày, và dù sao anh vẫn còn các kỹ năng điều hành công ty.
Đây là một thất bại lớn những không phải là vĩnh viễn. Mặc dù phải quay trở lại làm thuê trong một vài năm, nhưng anh vẫn tiếp tục tìm kiếm cơ hội để sáng lập công ty riêng. Vài năm sau, Jim có công ty riêng và nhờ kinh tế đi lên, anh lại kiếm được nhiều tiền.
Tuy thành công trong việc khôi phục kinh doanh nhưng cuộc hôn nhân của anh lại là một vấn đề khác. Mọi chuyện trở nên tồi tệ tới mức không còn khả năng xoay chuyển. Cả Jim và Lynn đều đồng ý rằng, tốt hơn là họ ly dị. Lúc ấy bọn trẻ đã lớn và đã chuyển ra ngoài sống. Jim nhớ lại và thấy việc từ bỏ mối quan hệ vợ chồng là quyết định khó khăn nhất anh từng phải làm trong đời. Tuy nhiên, nếu tiếp tục mối quan hệ này thì nỗi đau sẽ còn lớn hơn việc phải đối mặt với tất cả những đau đớn và cảm giác tội lỗi khi phải chia tay.
Có được sự giúp đỡ từ nhóm AA và các niềm tin tinh thần, anh tiến hành ly dị. Sau đó, anh nhận ra mình đã cô đơn trong suốt 21 năm kết hôn. Bước đi đầu tiên và khó nhất trong việc tìm kiếm mối quan hệ anh muốn là phải từ bỏ cuộc hôn nhân. Jim tiếp tục hẹn hò và thông qua việc tham gia một nhóm quốc tế cho nam giới, anh gặp Lisa. Sau này, anh biết bản thân Lisa cũng tham gia vào một nhóm tự phát triển dành cho nữ. Mối quan hệ của họ vẫn đang tiến triển. Cả Jim và Lisa đều rất tin vào việc cùng nhau đối mặt và giải quyết các vấn đề. Mỗi người đều có con đường phát triển riêng.
Trong hành trình tìm kiếm chính mình, Jim dành tối đa thời gian cho các cháu và duy trì mối quan hệ lành mạnh với các con. Nhờ nỗ lực của anh, một số thành viên gia đình, nhiều bạn bè và người quen đã tham gia vào tổ chức dành cho nam giới anh tham gia. Cảm thấy mình đã nhận được nhiều món quà từ cuộc sống, Jim dành nhiều thời gian và tiền bạc để giúp những người khác phát huy tiềm năng của họ. Gần đây, anh được tôn vinh vì những đóng góp không mệt mỏi của mình cho cộng đồng. Khi đứng trên bục nhận giải thưởng, cố gắng kìm nén xúc cảm, anh nói về ông và món quà lớn ông đã tặng cho mình. Giờ đây khi đang ở giữa độ tuổi 50, Jim cảm thấy phần thử thách nhất nhưng cũng là phần đáng sống nhất của cuộc đời vẫn đang ở phía trước.
