Bọn ta ngủ trong một kho dụng cụ đằng sau ngôi trường, ba mươi lăm người bọn ta nhồi vào một không gian lẽ ra chỉ tám người ngủ thì thoải mái. Không ai có thể nằm dài hẳn xuống. Ta ngồi bó gối trong một góc với Kolya ở bên này và Vika phía bên kia. Ngồi thế thì tệ cho lưng của ta nhưng lại dễ thở – khe hở giữa các tấm vách tường là nguồn thông hơi duy nhất và nếu thấy ngột ngạt quá thì ta có thể ngoảnh đầu và hít vào nguồn không khí sạch sẽ và lạnh giá.
Không có đèn đóm gì. Bọn lính Đức đã đóng đinh bít kín cửa nhà kho; bọn ta có thể nghe thấy tiếng bọn lính gác bên ngoài đang nói chuyện và châm thuốc lá, nhưng các tù binh vẫn nói về việc bỏ trốn. Ta không nhìn được mặt họ và kết quả là giống như đang nghe một vở kịch truyền thanh mà mẹ ta vẫn thích.
“Để tôi nói cho mà nghe, chúng ta có thể tách nó mở ra như vỏ một quả óc chó ấy. Một người kê vai vào là bung xuyên qua vách được ngay.”
“Anh nghĩ thế hử? Anh là thợ mộc chắc? Tôi mới là thợ đây. Lúc chúng lùa bọn ta vào đây, tôi đã quan sát các bức vách rồi. Là bạch dương đấy. Gỗ cứng lắm.”
“Và cái gì sẽ xảy ra với người bung xuyên qua vách? Ngoài kia có bọn lính ôm súng máy chờ sẵn đấy.”
“Bao nhiêu thằng? Hai, ba? Bọn ta ập vào chúng, chúng sẽ hạ vài người bọn ta, nhưng chúng ta sẽ khống chế được chúng.”
“Có ai thấy bao nhiêu tên ngoài kia không?”
Ta cúi đầu nhòm qua khe hở.
“Tôi chỉ thấy hai tên. Nhưng có thể phía bên kia cũng còn nữa.”
“Với điều kiện tôi không đi đầu.”
“Tất cả chúng ta xông ra cùng một lúc.”
“Thì vẫn phải có một người đầu tiên và một người ra cuối cùng.”
“Theo tôi thì chúng ta đợi và làm những gì chúng bảo. Chiến tranh sẽ không kéo dài mãi được.”
“Ai nói đấy, Edik phỏng? Sao lão không chết rụi dưới địa ngục đi hả lão già? Lão không thấy chuyện gì xảy ra ngoài đó hôm nay à? Lão vẫn còn tin lũ lợn ấy à?”
“Nếu muốn bắn chúng ta thì chúng đã bắn rồi. Chúng là chúng muốn những tay có chức sắc thôi.”
“Á à… lão đúng là đồ con hoang khốn nạn, lão biết chứ hả? Tôi hy vọng là lũ con lão ỉa vào xúp của lão.”
Kolya nghiêng qua người ta để anh ta có thể thì thầm với Vika trong bóng tối, ngoài tầm nghe của những nông dân đang chí chóe với nhau.
“Tên Einsatzkommandos đó… hắn đã ở ngay sát chúng ta. Cô nói với Markov là chúng ta sẽ không bắn bọn lính thường, chúng ta để dành chờ bọn Einsatz. Vậy thì?”
Cả một lúc lâu Vika không đáp lại và ta nghĩ chắc hẳn cô bị chạm tự ái vì hàm ý ấy, nhưng khi cô cất tiếng, giọng cô đầy vẻ trầm ngâm.
“Có lẽ lúc đó tôi đã sợ. Còn anh?”
Kolya thở dài. “Không có vẻ gì là đúng thời điểm. Bắn một tên để rồi bị banh xác à?”
“Không. Nhưng có lẽ chúng ta đã chờ đợi quá lâu. Đó có lẽ là cơ hội tốt nhất của chúng ta.”
Ta mới biết cô có một ngày, nhưng những lời của Vika khiến ta ngạc nhiên. Cô không có vẻ gì là mẫu người thừa nhận sự phân vân, ấy vậy mà cô đã dùng đến hai từ có lẽ liên tiếp nhau.
“Suýt nữa tôi đã ra tay,” Kolya vừa nói, vừa hích vai ta. “Khi hắn hỏi về ông bà của cậu. Tôi cứ tưởng có thể hắn sẽ bắt cậu tụt quần xuống, để kiểm tra cục thịt[25] của cậu cơ. Tôi đã để tay lên báng súng rồi. Nhưng chúng ta đã đánh lừa được hắn đúng không? Cậu thích những gì tôi ứng biến chứ?”
“Anh giỏi thật,” ta nói. “Rất nhanh trí.”
“Tôi thì nghĩ là hắn muốn thông đít tôi, thành thực mà nói. Hắn có cái nhìn đó.”
“Những gì tôi đã nói về người Do Thái,” Vika thì thầm, chạm vào đầu gối ta trong bóng tối, “chỉ là để cậu biết bất kỳ ai mà bọn Quốc xã căm thù nhiều đến thế đều là một người bạn của tôi.”
“Cậu ta chỉ là dân Do Thái một nửa thôi,” Kolya nói. Anh ta nói như vậy với ý khen.
“Nửa tốt đẹp hơn,” ta trả lời. Vika bật cười. Cho đến tận lúc đó ta không hề biết rằng cô cũng biết cười và đó là một âm thanh lạ lẫm, nhưng không phải vì có gì đó kỳ quặc trong tiếng cười của cô. Cô cười như một cô gái bình thường.
“Trước chiến tranh cô làm gì?” ta hỏi cô.
“Tôi là sinh viên.”
“Ừm,” Kolya nói. Ta đang hy vọng là anh ta sẽ ngủ thiếp đi, nhưng giọng anh ta có vẻ tỉnh táo, sẵn sàng cho một cuộc trò chuyện dài. “Tôi cũng thế. Cô học ngành gì? Nông nghiệp à?”
“Tại sao lại là nông nghiệp?”
“Chẳng phải cô từ hợp tác xã mà ra sao?”
“Trông tôi giống như từ một hợp tác xã mả mẹ nào ra thế à? Quê tôi ở Archangel.”
“À, một cô gái miền Bắc. Thảo nào.” Anh ta huých cùi chỏ vào sườn ta. “Cô ấy đúng thật là hậu duệ dân Viking nhé. Vậy là cô học đại học trên đó? Nghiên cứu nhựa cây và hải ly à?”
“Thiên văn.”
“Tôi là dân ngữ văn, chính tôi đây. Đại học Quốc gia Leningrad.”
Anh ta huyên thuyên về Shchedrin và Turgenev cùng những khiếm khuyết của họ cả mấy phút đồng hồ trước khi bỗng ngủ thiếp đi, đôi cẳng dài của anh ta duỗi thẳng ra phía trước, buộc ta phải thu chân mình co gập gối lại sát ngực. Những người nông dân cũng bắt đầu gà gật, mặc dù đây đó ta vẫn nghe thấy tiếng thì thầm cãi vã.
Hơi nóng từ bao tấm thân chen chúc giữ cho căn nhà kho đủ ấm. Trước khi chúng tống bọn ta vào trong ta đã kịp chụp lấy một vài nắm tuyết để nhấm nháp trong bóng tối. Ta chưa hề ăn gì kể từ lúc ở căn lều bẫy thú, ở đó Kolya và ta đã chia nhau một túi quả óc chó mà bọn ta lấy từ nông trang, nhưng cả ngày không ăn cũng không phải điều mới mẻ gì. Trong cuộc phong tỏa tất cả chúng ta ở Piter đã trở thành những chuyên gia về cái đói, với những kỹ thuật khác nhau để tạm quên đi nỗi thèm khát. Khi còn ở căn hộ trong Kirov ta đã nhiều đêm đói cồn cào ngồi nghiên cứu cuốn Ba trăm ván cờ vua của Tarrasch. “Hãy luôn để quân xe phía sau những quân tốt,” ông hướng dẫn các học trò của mình. “Trừ trường hợp làm như vậy là không đúng.”
Không có sách cờ vua để nghiên cứu hoặc đài để nghe, ta phải tìm một cách khác để khiến não mình bận bịu trong suốt quãng thời gian dài chờ đợi giấc ngủ. Khi căn nhà kho trở nên yên lặng hơn, ta lại mỗi lúc một cảm nhận rõ hơn cơ thể của Vika đang ép sát vào người ta. Khi cô xoay đầu để hớp một hơi không khí từ khe hở giữa các tấm vách, tóc cô quệt vào mũi ta. Cô có mùi như một con chó ướt. Ta đã được nuôi dạy thành kẻ cầu kỳ – mẹ ta không bao giờ dung thứ cho một cái đĩa bẩn trong chậu rửa, một chiếc khăn không gấp trong phòng tắm, hoặc một cái giường chưa dọn. Khi bọn ta còn bé và bà kỳ cọ cho bọn ta trong bồn tắm, bà chà mạnh quá làm da ta rát tấy. Thỉnh thoảng, nếu mẹ đang chuẩn bị bữa tối sẵn sàng cho một buổi tiệc, cha sẽ tắm cho ta, và nó giống như là được miễn ăn đòn khi ông té nước ấm vào người ta, tâm trí còn mải để vào câu chuyện mà ông đang kể. Ta thích truyện “Câu chuyện về Tay Chiêu mắt lé từ Tula và Rận Thép” nên ông thường kể nó cho ta nghe theo trong trí nhớ hết lần này đến lần khác.
Ta được nuôi dạy thành kẻ sạch sẽ và lấy làm khó chịu khi những người khác không được như thế, khi cặp sinh đôi nhà Antokolsky có đất bẩn dưới móng tay hoặc một giáo viên ở trường có vết xúp trên cổ áo. Nhưng mùi chó ướt của Vika không hề khiến ta phật lòng. Tại thời điểm ấy thì tất cả chúng ta đều bê bết ghét bẩn, dĩ nhiên – ngay chính ta chắc hẳn cũng khắm khú như một con cá ươn cả tuần – nhưng đây không phải là chuyện chai lì với mùi hôi thối. Mùi toát ra từ cơ thể cô khiến ta muốn liếm cho nó sạch.
“Cô có nghĩ chúng sẽ đưa chúng ta sang Estonia thật không?” ta hỏi cô. Cho tới giờ nghĩ đến Vika đã là cách ta sao lãng khỏi cơn đói; giờ thì ta cần sao nhãng khỏi niềm sao nhãng ấy. Ta đang ngồi trong một tư thế không thuận lợi để có những ý nghĩ như ta đang có lúc ấy.
“Tôi không biết.”
“Tôi chưa bao giờ tới Archangel. Ở đó chắc phải lạnh lắm nhỉ.”
Trong sự im lặng vì cô không trả lời, ta ngẫm có lẽ mình là một kẻ vô cùng tẻ nhạt. Ngoài một kẻ tẻ nhạt ra thì làm gì còn ai đi buột ra những câu huyên thuyên vô nghĩa như thế chứ? Giả sử một con lợn thông minh, thần đồng của cả nông trại, dành cả đời nó để học tiếng Nga, và cuối cùng khi đã thành thạo thì những từ đầu tiên nó nghe được lại chính là những lời của ta, hẳn nó sẽ phải tự hỏi tại sao nó lại lãng phí những năm tháng đẹp nhất của mình trong khi lẽ ra nó đã có thể lăn lộn trong bùn, ăn cám cùng những con vật ngu xuẩn khác cho xong.
“Cô học thiên văn à?”
“Ừ.”
“Được rồi, vậy tôi có một câu hỏi. Có hàng tỷ ngôi sao trong vũ trụ, đúng không? Bao quanh chúng ta là những ngôi sao. Và tất cả chúng đều tỏa ra ánh sáng, và ánh sáng di chuyển mãi mãi. Vậy thì tại sao…”
“Tại sao ban đêm bầu trời lại không sáng?”
“Đúng rồi! Cô cũng đã nghĩ về điều đó à?”
“Con người ta đã nghĩ về điều đó từ rất lâu rồi.”
“Ồ. Tôi tưởng có lẽ mình là người đầu tiên chứ.”
“Không,” cô nói, và căn cứ vào cách cô nói thì ta biết là cô đang mỉm cười.
“Vậy tại sao ban đêm trời lại tối?”
“Vũ trụ đang dãn nở.”
“Thật á?”
“Ừm.”
“Không, ý tôi là tôi biết vũ trụ đang dãn nở chứ,” ta nói dối. Làm sao mà vũ trụ lại dãn nở được nhỉ? Chẳng phải vũ trụ đã là tất cả rồi sao? Làm sao mà tất cả còn có thể dãn nở thêm tí nào được nữa? Nó dãn nở vào đâu được chứ? “Tôi chỉ không hiểu điều đó giải thích như thế nào về ánh sáng của các vì sao.”
“Phức tạp lắm,” có nói. “Há miệng ra.”
“Gì cơ?”
“Suỵt. Há miệng ra.”
Ta làm theo lời cô bảo và cô nhét một miếng vỏ bánh mì đen qua môi ta. Không giống như những ổ bánh cứng gãy răng được phát theo khẩu phần ở Piter, cái này có vị giống như bánh mì thực sự, giống hạt caraway với men bột và sữa đun.
“Ngon không?”
“Ngon.”
Từng miếng một, cô đút cho ta nguyên một lát bánh mì. Khi cô bón xong, ta liếm môi và chờ thêm nữa, mặc dù ta biết sẽ không còn nữa.
“Thế thôi. Tôi phải để dành chỗ còn lại cho ngày mai. Bạn cậu sẽ đói đấy.”
“Cám ơn cô.”
Cô lẩm bẩm đáp lại và đổi tư thế, cố gắng cho thoải mái.
“Tên anh ấy là Kolya. Nói để cô biết thôi. Còn tôi là Lev.”
Có vẻ như cô chỉ đáp lại một nửa những lời ta nói và lần này không phải là một trong số đó. Ta đã hy vọng cô sẽ nói, “Tôi là Vika,” để ta có thể trả lời, “Vâng, tôi biết rồi. Gọi tắt của Viktoriya, đúng không?” Không hiểu tại sao ta đinh ninh đó sẽ là một nhận xét thật thông minh, cho dù mọi cô Vika đều là Viktoriya cả.
Ta lắng nghe cô thở, cố xác định xem cô đã ngủ thiếp đi chưa. Ta kiểm tra cô bằng cách thì thào một câu hỏi cuối cùng.
“Vậy nếu cô đang là một sinh viên thiên văn, tôi thực sự không hiểu… Làm thế nào cô lại trở thành một xạ thủ bắn tỉa vậy?”
“Thì tôi bắt đầu bắn người thôi.”
Câu đó nghe như thể dấu chấm hết cho cuộc trò chuyện đối với ta, nên ta ngậm mồm lại và để cô ngủ.
Lúc sau ta tỉnh giấc trong đêm khi một người nông dân già ở bên kia nhà kho lên cơn ho rũ rượi. Đang nghe lão khạc ra những cục đờm có lẽ đã ở trong phổi lão từ thuở Alexander III còn trị vì, ta nhận ra Vika đã nép sát vào ta trong giấc ngủ, má cô tì lên vai ta. Ta có thể cảm thấy ngực cô nâng lên hạ xuống, nhịp hít vào, tiếng thở ra. Cả đêm còn lại ta ngồi yên không cục cựa, cố không làm ảnh hưởng đến cô, cố hết sức để giữ cô thật gần.
