Tôi đã từng làm một cuộc thực nghiệm nhỏ, một tiết mục đã được phát trên tivi. Nói là thực nghiệm nhưng thực chất rất đơn giản, tôi mời 20 học sinh trung học tới, cho họ quan sát kỹ hai đường song song, bảo họ từng người một trả lời tôi, đường bên trái dài hay đường bên phải dài. Trên thực tế, trong số 20 học sinh chỉ có một nửa là thực sự được thực nghiệm, 10 học sinh còn lại là những “con mồi” đó tôi đã sắp đặt sẵn. Tôi bảo trước cho các “con mồi” của mình là chỉ được trả lời “đường bên phải dài”, kỳ thực đường bên trái dài hơn một chút, đồng thời xếp 10 “con mồi” này ở vị trí phía trước từ 1 đến 10.
Cuộc thực nghiệm bắt đầu 10 “con mồi” cùng trả lời “bên phải” xong từ học sinh thứ 11 trả lời ra sao?
Điều làm người ta kinh ngạc là có đến 8, 9 từ trong số 10 người họ đều trả lời “bên phải”.
Tôi muốn thông qua cuộc thực nghiệm này để nói rõ áp lực của tập thể bóp méo ý nghĩ của các cá nhân như thế nào. Suy xét tâm lý của 10 học sinh còn lại trong cuộc thực nghiệm sẽ dễ dàng tưởng tượng ra, điều khác biệt giữa phán đoán “bên trái dài” của mình và “bên phải dài” của tập thể đã làm cho họ rất lúng túng. Để xóa đi sự lúng túng này, cuối cùng họ đã thuận theo phán đoán của tập thể.
Kiểu khuynh hướng tâm lý này đều tồn tại trong mỗi con người, hoặc ít hoặc nhiều, áp lực của tập thể là như vậy đấy, có thể làm lệch đi phán đoán của con người, tự nhiên đứng trước áp lực như vậy, đơn độc một người kiên trì ý kiến của mình là tương đối khó. Chỉ có những người trọng ý thức bản thân, cá tính khá mạnh và có lòng tự tin tuyệt đối về phán đoán của mình mới dám phản bác, phản kháng ý hướng tập thể như vậy.
Mấy hôm trước tôi thấy trên một tạp chí nọ có vẽ bức tranh thể hiện sự lợi dụng áp lực tập thể. Toàn thể nhân viên trong phòng nhất trí, nói với anh trưởng phòng rất nguyên tắc mà họ muốn trêu một vố. “Bây giờ 6 giờ rồi, về thôi!”, trưởng phòng xem đồng hồ, lắc đầu “Mới 5 giờ mà?” các nhân viên đều nói là 6 giờ, cuối cùng vị trưởng phòng vừa than vãn rằng chiếc đồng hồ này xem ra phải sửa rồi, vừa cho nhân viên nghỉ sớm một tiếng.
