Việc này không có ảnh hưởng gì trước mắt. Hậu quả của những việc như thế thường phát triển từ từ. Buổi sáng mang đến sự thay đổi cảm xúc. Hoàn cảnh hiện tại lúc nào cũng tự bào chữa cho mình. Chỉ trong những lúc rảnh rỗi, chúng ta mới thoáng thấy nỗi đau của sự việc. Trái tim thấu hiểu khi phải đương đầu với cảnh trái ngược. Gạt bỏ được chúng, sự nhức nhối sẽ giảm.
Sau đó sáu tháng hoặc hơn, Carrie vẫn tiếp tục cuộc sống đó. Cô không gặp Ames nữa. Anh có ghé thăm nhà Vance, nhưng cô chỉ nghe tin qua người vợ trẻ. Sau đó Ames về miền Tây, và sự lôi cuốn của anh dần lắng xuống. Tuy nhiên, ảnh hưởng về mặt tinh thần của việc này không hết, và không bao giờ hết hẳn. Carrie có một ý nghĩ trái ngược về đàn ông, nhất là những người đàn ông gần gũi với cô.
Trong suốt thời gian này, – gần ba năm trời – Hurstwood tiến trên con đường bằng phẳng. Không trượt dốc rõ rệt, và cũng không thăng tiến đặc biệt. Nhưng về mặt tâm lý có sự chuyển biến đủ ghi dấu rõ ràng đến tương lai. Nó chỉ là sự tạm dừng công việc ông đã có từ hồi ở Chicago. Sự phát triển về tài sản hoặc vật chất của con người rất giống với sự trưởng thành về thể chất. Hoặc là mạnh mẽ hơn, phát đạt hơn, khôn ngoan hơn khi tuổi trẻ tiến gần đến lúc trưởng thành, hoặc yếu đuối hơn, già cỗi hơn, tinh thần ít sắc sảo hơn khi con người gần đến tuổi già. Không thể có tình trạng nào khác. Thường ở giữa lúc chấm dứt sự phát triển trẻ trung và xế chiều là giai đoạn dừng lại của tuổi trung niên, có xu hướng suy tàn khi hai quá trình kia đã cân bằng hoàn hảo và hơi lệch về một bên. Khi đủ thời gian, sự cân bằng nghiêng hẳn về phía cái chết. Ban đầu nó chậm rãi, rồi với đà vừa phải, cuối cùng đến nghĩa địa là khúc ngoặt trọn vẹn. Nó thường đi kèm với số phận con người. Nếu quá trình phát triển không bao giờ dừng lại, nếu không bao giờ đạt tới giai đoạn cân bằng, sẽ không có đỉnh điểm. Trong những ngày này, người giàu thường muốn thoát khỏi sự tàn tạ của số phận bằng cách thuê mướn những người giỏi giang trẻ hơn. Những người trẻ hơn này coi lợi tức như của chính họ, vì thế sự tiến triển vẫn đều đặn và không gián đoạn. Nếu một cá nhân hoàn toàn rời bỏ sự nghiệp của chính mình, và đủ thời gian phát triển sự già cỗi thái quá, vận mệnh sẽ tàn lụi như ý chí và sức khỏe người đó vậy. Rồi người đó và mọi thứ vốn có sẽ tan rã và rải rác khắp bốn phương trời.
Nhưng lúc này nên nhìn nhận sự thay đổi ở khía cạnh tương đương. Số phận giống như con người, là một tổ chức có sức hút trí tuệ và các sức mạnh khác hơn là sự có sẵn trong người sáng lập. Ngoài việc thu hút những trí tuệ trẻ trung bằng tiền lương, nó còn liên kết với sức trẻ, tạo nên sự tồn tại của nó ngay cả khi sức khỏe và sự thông tuệ của người sáng lập tàn dần. Nó có thể được bảo tồn nhờ sức mạnh của cộng đồng hoặc chính quyền. Nó có thể kéo theo nguồn cung nếu có cầu. Nó có thể bị xóa sạch ngay lập tức ngoài sự quan tâm đặc biệt của người sáng lập. Trong tình trạng ấy, nó không cần lo xa quá nhiều bằng sự điều khiển. Con người lúc hết thời, thiếu sự tiếp nối hoặc phát triển, và của cải rơi vào tay người có thể kế tục. Vì thế, một số người không bao giờ nhận thức được sự đổi hướng khả năng của mình. Chỉ trong những trường hợp tình cờ, họ cố giành lấy thời vận hoặc cơ hội thành công mà thiếu hẳn năng lực làm việc trước kia, sự thể mới trở thành hiển nhiên. Hurstwood bị đặt vào hoàn cảnh mới, ở một vị thế để thấy rằng ông không còn trẻ nữa. Nếu như ông không nhận ra là nhờ ông cân bằng tốt đến mức sự thay đổi xấu đi không diễn ra.
Không được huấn luyện để lập luận hoặc tự xem xét nội tâm, ông không thể phân tích sự biến đổi trong trí óc, và sau đó là thân thể, nhưng ông cảm thấy sự sút kém. Sự so sánh không ngừng giữa tình trạng cũ và mới của ông cho thấy cán cân đã lệch về chiều hướng xấu đi, nảy sinh tình trạng buồn rầu triền miên hoặc ít ra là trì trệ. Giờ đây, nhiều thực nghiệm cho thấy sự suy giảm trí tuệ triền miên sản sinh ra nhiều độc tố trong máu, chỉ những xúc cảm tốt lành như niềm vui và toại nguyện mới sinh ra những hóa chất có ích gọi là chất chuyển hóa nội bào. Các chất độc sinh ra đối kháng với cơ thể, dần dần làm thể chất sa sút rõ rệt. Hurstwood là người trong tình trạng như thế.
Suốt thời gian này, nó ảnh hưởng đến tính tình của ông. Cái nhìn của ông không còn vẻ sôi nổi, thông minh, tinh tế vốn là đặc điểm nổi bật như hồi ở phố Adams nữa. Bước chân ông không còn mạnh mẽ và vững chãi. Ông có thói quen suy nghĩ, suy nghĩ và suy nghĩ. Những người bạn mới của ông không phải là người danh tiếng. Họ thuộc loại ti tiện hơn, dâm đãng hơn và thố lỗ hơn. Giữa đám người này, ông chẳng thích thú như đối với các khách quen ở Chicago. Ông lại rơi vào cảnh suy nghĩ ủ ê.
Dần dà, quá ư chậm rãi, sự mong muốn chào mừng, thu phục, mời những người này đến chỗ làm trên phố Warren của ông cứ nhạt dần. Ý nghĩa của lãnh địa mà ông đã rời bỏ càng ngày càng trở nên rõ ràng. Khi ông còn ở đó, dường như nó không phải là tuyệt diệu. Dường như nó rất dễ chịu cho bất kỳ người nào thức giấc ở đó, có dư dật y phục và tiền nong để tiêu, nhưng hiện giờ ông đã ra khỏi nơi đó, nó trở nên xa vời biết chừng nào. Ông bắt đầu như một người nhìn thấy thành phố có bức tường bao quanh. Đàn ông được bố trí đứng bên cổng. Ông không thể vào trong. Những người bên trong không quan tâm ra ngoài xem ông là ai. Họ ở trong, vui vẻ đến mức mọi người bên ngoài đều bị quên lãng, và ông là người đang ở bên ngoài.
Hàng ngày, ông có thể đọc trên các tờ báo chiều những biến cố trong thành phố có tường bao quanh đó. Trong thông báo các hành khách đi châu Âu, ông đọc tên các khách quen, xuất chúng thuộc khách sạn cũ của ông. Thỉnh thoảng, trên cột mục sân khấu, xuất hiện thông báo về những thành công mới nhất của những người ông quen biết. Ông biết rằng họ đang có những cuộc ăn chơi đình đám. Những toa Pullman chở họ đi khắp đó đây, báo chí chào mừng họ bằng những lời hay ho, hành lang thanh lịch của các khách sạn và ánh lấp lánh của các phòng ăn sáng ngời giữ họ ở trong thành phố có tường bao quanh. Những người ông quen biết, những người ông đã nâng cốc, những người giàu có ấy, còn ông bị lãng quên! Ông Wheeler là ai kia chứ? Quán rượu trên phố Warren là gì kia chứ? Chà chà!
Nếu có người cho rằng những ý nghĩ như thế không đến với loại đầu óc bình thưòng, mà đòi hỏi loại trí tuệ phát triển cao hơn, tôi sẽ giục họ xem lại thực tế rằng chính loại trí tuệ phát triển cao mới luôn vương vấn những ý nghĩ như thế. Chính loại trí tuệ phát triển cao hơn tạo nên triết lý sống và sự dũng cảm chịu đựng ấy không chịu dừng lại những việc như thế, khước từ chịu dựng vì những cân nhắc của chúng. Loại trí tuệ thông thường quá sắc bén với mọi vấn đề liên quan đến lợi ích vật chất. Một người keo kiệt, không tài trí sợ toát mồ hôi khi mất một trăm đôla. Epictetus[39] sẽ mỉm cười khi những dấu vết cuối cùng của lợi ích vật chất được xóa bỏ.
Thời gian cứ trôi, trong năm thứ ba, sự suy nghĩ này bắt đầu đơm hoa kết trái ở phố Warren. Khách quen giảm đi ít nhiều so với lúc phát đạt nhất từ khi Hurstwood ở đây. Điều đó khiến ông bực bội và lo lắng.
Rồi đến một buổi tối, ông thú thật với Carrie rằng tháng này công việc làm ăn không mấy suôn sẻ so với tháng trước. Chuyện này khiến cô không dám gợi ý đến những món lặt vặt cô muốn mua. Cô không khỏi nhận thấy hình như ông không hề bàn với cô việc mua quần áo cho ông. Lần đầu tiên, nó khiến cô nhận thấy như một thủ đoạn, hoặc ông nói thế để cô không nghĩ đến việc đòi hỏi thứ này thứ khác. Cô đáp lại đủ ôn hòa, nhưng ý nghĩ của cô nổi loạn. Ông không để ý đến cô tí nào. Cô có được niềm vui là nhờ vào vợ chồng Vance.
Bây giờ họ cho biết là sắp đi xa. Mùa xuân đang đến gần, và họ sẽ đi về phương Bắc.
– Ồ vâng, – cô Vance nói với Carrie, – có lẽ chúng tôi sẽ trả căn hộ và cất đồ đạc vào kho. Chúng tôi sẽ đi vắng suốt mùa hè, và thuê nhà là chi phí vô ích. Tôi nghĩ khi trở về, chúng tôi sẽ ở hơi xa hơn khu thương mại.
Nghe tin này, lòng Carrie buồn vô cùng. Cô rất thích bầu bạn với cô Vance. Carrie chẳng quen biết ai khác trong ngôi nhà này. Một lần nữa, cô sẽ lại lẻ loi.
Sự rầu rĩ của Hurstwood vì lợi nhuận giảm sút đến cùng với tin vợ chồng Vance ra đi. Vì thế Carrie rất cô đơn, đúng lúc chồng cô cũng có tâm trạng buồn bã. Cô trở nên bồn chồn và bất mãn, không hẳn với Hurstwood mà với cả cuộc đời. Đời là gì vậy? Thực ra là một vòng tuần hoàn tẻ ngắt. Cô có những gì? Chẳng có gì ngoài một căn hộ bé nhỏ, chật hẹp. Nhà Vance có thể đi du lịch, có thể làm những việc đáng làm, còn cô cứ ở đây. Dù sao thì cô làm vì cái gì? Nhiều ý nghĩ tiếp nhau, rồi những giọt nước mắt, nước mắt hình như là lý do chính đáng, là sự khuây khỏa duy nhất trên đời.
Tình trạng này kéo dài một thời gian nữa, cả hai sống một cuộc đời buổn tẻ, đơn điệu, rồi một sự thay đổi nhỏ làm tình hình tệ hơn. Một buổi tối, Hurstwood sau khi nghĩ cách uốn nắn sự thèm muốn mua sắm của Carrie, nói chung vượt quá khả năng của ông, bèn nói:
– Anh nghĩ mình sẽ không thể làm việc nhiều với Shaughnessy.
– Có chuyện gì thế? – Carrie nói.
– Ôi chào, hắn ta là một gã Ailen chậm chạp tham lam! Hắn không nhất trí với bất kỳ cải tiến nào, thậm chí không chịu chi lấy một xu.
– Anh không thể bắt buộc ông ta sao? – Carrie hỏi.
– Không, anh đã thử rồi. Anh thấy một điều duy nhất là nếu muốn cải tiến chỗ này, anh phải nắm giữ một mình thôi.
– Tại sao lại không nhỉ? – Carrie nói.
– Anh phải giữ lại nơi này thôi. Nếu anh có cơ hội dành dụm một thời gian, anh cho là có thể mở một nơi đem lại cho chúng ta nhiều tiền.
– Chúng ta không thể tiết kiệm sao? – Carrie nói?
– Chúng ta phải thử thôi, – ông gợi ý. – Anh nghĩ nếu chúng ta thuê một căn hộ nhỏ hơn ở khu thương mại và sống tằn tiện khoảng một năm, anh sẽ có đủ tiền để đầu tư, mở một chỗ tốt. Sau đó, chúng ta có thể thu xếp cuộc sống như chúng ta mong muốn.
– Em cho là được đấy, – Carrie nói, dù sao cũng cảm thấy khó nghĩ đến viễn cảnh đó. Nói đến một căn hộ nhỏ hơn dường như một cảnh bần cùng.
– Quanh đại lộ Sáu, dưới phố Mười bốn có nhiều căn hộ nhỏ, xinh xắn. chúng ta có thể kiếm một căn ở đó.
– Em sẽ xem, nếu anh nói vậy, – Carrie nói.
– Anh cho là độ một năm nữa, anh có thể tuyệt giao với gã này, – Hurstwood nói. – Cứ như thế này sẽ chẳng đi đến đâu.
– Em sẽ nhìn ngó đó đây, – Carrie nói, quan sát thấy sự thay đổi dường như là một việc nghiêm túc với ông.
Kết cục chuyện này là sự thay đổi cuối cùng có hiệu quả, không kể đến tâm trạng não nề của Carrie. Nó tác động đến cô nặng nề hơn mọi việc đã xảy ra. Cô bắt đầu coi Hurstwood như một người đàn ông, chứ không phải là một người tình hoặc chồng. Cô cảm thấy ràng buộc với ông như một người vợ, số phận cô đã gộp vào số phận ông, dù có thể là gì đi nữa; nhưng cô bắt đầu thấy ông là người rầu rĩ và lầm lỳ, không phải là người đàn ông trẻ trung, mạnh mẽ và vui tươi. Theo đánh giá của cô, lúc này cô thấy mắt và miệng ông hơi già, nhiều thứ khác đặt ông vào đúng vị trí đích thực. Cô bắt đầu cảm thấy mình sai lầm. Cô cũng bắt đầu nhớ lại sự kiện ông gần như ép cô phải chạy trốn cùng ông.
Căn hộ mới ở phố Mười ba, một nửa khối nhà phía Tây thuộc đại lộ Sáu, và chỉ có bốn phòng. Phong cảnh mới xung quanh không hấp dẫn Carrie nhiều lắm. Ở đây không có cây cối, không có cảnh sống ở phía Tây. Đường phố xây dựng rất vững chãi. Cả tòa nhà có mười hai gia đình đủ đáng kính, nhưng không giống như gia đình Vance. Những người giàu có hơn đòi hỏi không gian rộng lớn hơn.
Còn lại một mình trong căn hộ nhỏ bé này, Carrie không có người giúp việc. Cô thu xếp nhà ở đủ duyên dáng, nhưng không thể biến nó cho cô hài lòng. Trong thâm tâm, Hurstwood không vui khi nghĩ họ phải thay đổi tình trạng, nhưng ông nại cớ rằng ông không thể làm gì được. Ông phải sử dụng khía cạnh tốt nhất của sự việc, và để nó trôi qua như thế.
Ông cố chứng tỏ với Carrie rằng không có lý do gì để lo lắng về mặt tài chính, nhưng đến cuối năm, lời chúc mừng duy nhất cho dịp này là đưa cô đi xem hát thường xuyên hơn và đặt sẵn một bàn ăn hậu hĩnh. Việc này chỉ cần thời gian. Ông rơi vào tình trạng muốn cô đơn để được phép suy nghĩ. Ông trở thành nạn nhân của căn bệnh ủ ê suy nghĩ. Chỉ báo chí và những ý nghĩ riêng tư mới thú vị. Khoái cảm yêu đương cũng biến mất. Giờ đây là một hoàn cảnh sống, phải cố hết sức để thoát khỏi một hoàn cảnh rất tầm thường của cuộc đời.
Con đường suy vi có vài chỗ nghỉ và nơi bằng phẳng, chính tình trạng trí tuệ, kèm thêm thân phận của ông đã gây nên mối bất hòa ngày càng rộng giữa ông và người chung vốn. Cuối cùng, người đó bắt đầu mong Hurstwood ra khỏi liên doanh. Tình cờ, một vụ thỏa thuận về bất động sản của ông chủ mảnh đất đã dàn xếp mọi việc còn khéo hơn kẻ ác ý dự định.
– Anh đã xem cái này chưa? – Một buổi sáng, Shaughnessy nói với Hurstwood và chỉ vào mục bất động sản trên tờ Herald ông ta đang cầm.
– Chưa, có gì vậy? – Hurstwood nói và nhìn các mục tin tức.
– Chủ mảnh đất này bán nó.
– Anh nói sao? – Hurstwood nói.
Ông nhìn, và thấy một thông báo. Hôm qua, ông August Viele đã đăng ký chuyển nhượng mảnh đất 8 x 23 mét ở góc phố Warren và phố Hudson cho J.F. Slawson lấy một khoản tiền là 57.000 đôla.
– Bao giờ hợp đồng thuê của chúng ta hết hạn? – Hurstwood nghĩ ngợi, hỏi. – Tháng Hai tới, phải không?
– Đúng thế, – Shaughnessy nói.
– Thông báo không nói rõ chủ mới sẽ làm gì mảnh đất áy, – Hurstwood nhận xét và xem lại tờ báo.
– Tôi đoán là chúng ta sẽ sớm biết tin thôi, – Shaughnessy nói.
Thế là đủ, sự việc đã tiến triển. Ông Slawson sở hữu mảnh đất bên cạnh và muốn xây dựng một tòa công thự hiện đại. Mảnh đất hiện tại đã bị thanh toán. Chắc khoảng năm rưỡi nữa sẽ lấy nốt mảnh kia.
Tất cả những việc này tiến triển dần dân, còn Hurstwood bắt đầu suy nghĩ quán rượu này sẽ thành cái gì. Một hôm, ông nói chuyện với người hùn vốn.
– Anh có nghĩ sẽ rất hay nếu mở thêm một quán nữa ở gần đây không?
– Để làm gì? – Shaughnessy nói. – Chúng ta không thể chiếm góc phố nữa ở quanh đây.
– Anh có nghĩ là sẽ không phải trả tiền bất kỳ chỗ nào không?
– Tôi không muốn thử đâu, – Shaughnessy nói.
Hurstwood thấy sự thay đổi sắp tới mang một diện mạo nghiêm trọng nhất. Giải thể có nghĩa là ông sẽ mất một ngàn đôla, và lúc này ông không thể dành dụm được một ngàn khác. Ông hiểu rằng Shaughnessy đã chán thu xếp, chắc sẽ cho thuê riêng góc phố mới khi đã hoàn tất. Ông lo vì tình cảnh bắt buộc trong mối quan hệ mới và nhìn thấy sự eo hẹp về tài chính đã hiện ra trước mắt, trừ phi có sự gì đó xuất hiện. Nó khiến ông không còn lòng dạ nào vui vầy với Carrie hoặc hưởng thụ căn hộ, bởi vậy sự phiền muộn lan tỏa suốt quý.
Trong lúc đó, ông dành thời gian hết mức để nhìn ngó đó đây, nhưng cơ hội không nhiều. Hơn nữa, ông không còn là người gây được ấn tượng mạnh như hồi mới đến New York. Nhiều ý nghĩ xấu khiến cái nhìn của ông lu mờ, không còn gây được thiện cảm với người khác. Ông cũng không còn một ngàn ba trăm đôla trong tay đi nói chuyện. Khoảng một tháng sau, thấy ông không động tĩnh, Shaughnessy thuật lại rành mạch rằng Slawson sẽ không nới rộng hợp đồng cho thuê.
– Tôi cho rằng công việc này sắp đến hồi két, – ông ta nói, giả vờ ra vẻ lo lắng.
– Việc phải đến sẽ đến thôi, – Hurstwood trả lời, dứt khoát. Ông không lộ ý định của mình dù là gì đi nữa. Ông sẽ không còn cảm giác hài lòng nữa.
Một hai ngày sau, ông thấy phải nói với Carrie.
– Em biết không, – ông nói, – anh cho là công việc dưới đó sắp đến lúc xấu nhất rồi.
– Sao lại thế? – Carrie hỏi, sửng sốt.
– Chủ nhân mảnh đất đó đã bán, và người chủ mới không cho bọn anh thuê nữa. Công việc có thể chấm dứt.
– Anh không thể bắt đầu ở nơi khác sao?
– Có vẻ chưa tìm ra bất cứ chỗ nào. Shaughnessy không muốn.
– Anh có mất gì trong việc này không?
– Có, – Hurstwood nói, mặt mũi trầm ngâm.
– Không đến nỗi quá tệ chứ? – Carrie hỏi.
– Đây là một mánh lới, – Hurstwood nói. – Thế thôi. Họ sẽ khởi công một thứ khác ở ngay nơi đó.
Carrie nhìn ông, và cố hiểu nó có nghĩa gì qua thái độ của ông. Đây là một việc nghiêm trọng, rất nghiêm trọng.
– Anh có nghĩ có thể kiếm chút gì không? – Cô đánh liều hỏi, rụt rè.
Hurstwood suy nghĩ một lát. Đây hoàn toàn là trò bịp bợm về tiền nong và đầu tư. Giờ cô có thể thấy ông đã “khánh kiệt”.
– Anh không biết, – ông nghiêm trang nói. – Anh sẽ thử.
