Thuật chiêm tinh
HÌNH NHƯ ở Pháp, ngân sách hàng năm dành cho “trò phù thuỷ” là khoảng ba trăm tỉ franc. Vì vậy cũng bõ công liếc mắt vào tuần lễ chiêm tinh của một tờ tuần báo như Elle chẳng hạn. Trái với điều có thể chờ đợi, người ta không thấy chút gì về thế giới chiêm bao ở đấy, mà lại là việc miêu tả hết sức hiện thực một giới xã hội nhất định, giới các nữ độc giả của báo. Nói khác đi, thuật chiêm tinh, chí ít ở đây, không hề là cửa mở vào cõi mộng, mà thuần tuý chỉ là tấm gương, là việc thiết lập thực tại.
Những mục báo chính về số phận (Thời vận, ở bên ngoài, ở nhà bạn, Trái tim bạn) tạo nên một cách chu đáo nhịp điệu tổng quát của cuộc sống cần mẫn. Đơn vị là một tuần lễ, trong đó “thời vận” rơi vào một hoặc hai ngày. “Thời vận” ở đây là phần dành cho nội tâm, cho tính khí; nó là dấu hiệu trải nghiệm về thời gian, là phạm trù duy nhất qua đó thời gian thuộc chủ thể bộc lộ ra và tự giải phóng. Những ngày còn lại, các sao chiếu mệnh không biết đến gì khác ngoài một thời gian biểu: ở bên ngoài là lịch thời gian nghề nghiệp, mồi tuần sáu ngày, mỗi ngày bảy tiếng đồng hồ ở bàn giấy hoặc ở cửa hàng, ở nhà bạn là bữa cơm chiều, là chút buổi tối trước khi đi ngủ. Trái tim bạn là cuộc hẹn hò sau khi hết giờ làm việc hoặc cuộc dan díu ngày chủ nhật. Nhưng giữa các “lĩnh vực” ấy không có sự liên thông nào: chẳng có gì, từ thời biểu này sang thời biểu khác có thể gợi nghĩ đến sự đổi khác hẳn đi; các nhà giam ở kề bên nhau, chúng kế tiếp nhau nhưng không lây lan sang nhau. Các sao chiếu mệnh chẳng bao giờ đặt ra vấn đề đảo lộn trật tự, chúng tác động đến tuần lễ nhỏ bé, tôn trọng quy chế xã hội và thời gian biểu của giới chủ.
Ở đây, “lao động” là lao động của các nữ viên chức, nữ thư ký đánh máy hoặc nữ nhân viên bán hàng; cái nhóm vi mô vây quanh nữ độc giả hầu như không tránh khỏi là nhóm vi mô văn phòng hoặc cửa hàng. Những biến thái do các sao chiếu mệnh áp đặt, hoặc đúng hơn là đề xuất (bởi vì thuật chiêm tinh này có tính chất thần học thận trọng, chẳng bao giờ loại trừ tự do ý chí) thì ít ỏi lắm, chúng không khi nào hướng đến chỗ đảo lộn cuộc sống: sức nặng của số phận chỉ tác động đến hứng thú làm việc, căng thẳng đầu óc hay thoải mái, siêng năng hay lơ là, những chuyển dịch nho nhỏ, những thăng tiến mơ hồ, những quan hệ cáu kỉnh hoặc móc ngoặc nhau với các đồng nghiệp và nhất là tình trạng mệt mỏi, các sao chiếu mệnh hết sức nhấn mạnh và khôn ngoan yêu cầu là phải ngủ nhiều, ngủ nhiều hơn nữa.
Còn trong gia đình thì nổi lên các vấn đề tính khí, hục hặc hoặc tin cậy nhau; thông thường đó là một gia đình với những phụ nữ, ở đấy quan trọng nhất là các mối quan hệ giữa mẹ và con gái. Gia đình tiểu tư sản có mặt đầy đủ ở đây, với những cuộc thăm viếng của “họ hàng”, nhưng không phải là “bà con thông gia”, mà các sao chiếu mệnh có vẻ không đánh giá cao lắm. Quanh quẩn gần như toàn là những người trong gia đình, ít thấy ám chỉ đến các bè bạn, thế giới tiểu tư sản chủ yếu gồm bà con và đồng nghiệp, nên không xảy ra những khủng hoảng thật sự trong quan hệ, mà chỉ là các va chạm nhỏ nhặt về tính khí và các va chạm chẳng đâu vào đâu. Tình yêu thì là tình yêu của Mục tâm tình; đó là “lĩnh vực” tách biệt hẳn ra, lĩnh vực của những “chuyện rắc rối” về tình cảm. Mà cũng giống như trong giao dịch buôn bán, tình yêu ở đây trải qua các “bước đầu hứa hẹn”, các “tính toán sai” và các “lựa chọn lầm”. Nỗi bất hạnh ở đây chỉ là vặt vãnh: tuần lễ này nọ có đám người ngưỡng mộ không đông lắm, có vô ý vô tứ, có ghen bóng ghen gió. Bầu trời tình cảm chỉ thực sự mở rộng trước “giải pháp ao ước bấy lâu” là cuộc hôn nhân: nhưng hôn nhân còn cần “xứng đôi phải lứa”.
Nét duy nhất lý tưởng hoá toàn bộ thế giới sao chiếu mệnh nhỏ bé ấy, tuy hết sức cụ thể ở một khía cạnh khác, đó là không bao giờ đặt ra vấn đề tiền bạc. Nhân loại trong lĩnh vực chiêm tinh xoay vần trên đồng lương hàng tháng của mình: lương bao nhiêu là bấy nhiêu, người ta chẳng bao giờ nói đến, bởi vì cũng “đủ sống”. Các sao chiếu mệnh miêu tả cuộc sống ấy hơn là dự báo rất nhiều; tương lai hiếm khi được nhắc đến, và điều tiên đoán thì luôn luôn được trung hoà bởi những khả năng dao động có thể thế này hay thế khác: nếu có thất bại, thì các thất bại ấy sẽ ít quan trọng, nếu có những gương mặt đăm chiêu, thì tính tình vui vẻ của bạn sẽ làm cho các gương mặt ấy tươi tỉnh, nếu có những quan hệ phiền toái, thì các quan hệ ấy sẽ hữu ích, v.v.; và nếu tình trạng chung của bạn ắt phải tốt lên, thì đó sẽ là sau khi bạn tuân thủ một đợt xử lý, hoặc cũng có thể do chẳng có xử lý gì hết (nguyên văn).
Những sao chiếu mệnh rất quan tâm đến đạo lý, chúng chấp nhận nhượng bộ các đức tính: lòng dũng cảm, đức kiên nhẫn, tính vui vẻ, sự kiềm chế bản thân luôn luôn được yêu cầu để đối mặt với những điều bất hạnh được báo trước một cách dè dặt. Và điều nghịch lý là thế giới của quyết định luận thuần tuý ấy lại ngay lập tức bị khuất phục bởi tính cách tự do: thuật chiêm tinh trước hết là trường học của ý chí. Tuy nhiên, dù những lối thoát đều thuần tuý có tính chất huyễn hoặc, dù những vấn đề cách cư xử bị né tránh, thuật chiêm tinh vẫn là thiết chế của thực tại trước ý thức các nữ độc giả của mình: nó không phải con đường thoát ra, mà là sự thật hiển nhiên về những điều kiện sống của các nữ viên chức, các nữ nhân viên bán hàng.
Vậy việc miêu tả thuần tuý ấy liệu có ích lợi gì, bởi lẽ dường như nó chẳng bao hàm bất cứ bù đắp nào bằng cõi mộng? Nó dùng để khẳng định thực tại bằng cách nêu đích danh thực tại. Với danh nghĩa ấy, nó có chỗ đứng trong số tất cả những mưu toan bán-tha-hoá (hoặc bán-giải-thoát) lãnh trách nhiệm khách quan hoá thực tại, song không đi đến giải hoặc thực tại. Ít nhất người ta cũng biết một trường hợp khác trong số những mưu toan duy danh chủ nghĩa ấy: đó là Văn chương, trong những hình thức thoái hoá, nó không thể đi xa hơn là chỉ đích danh cuộc sống trải nghiệm; thuật chiêm tinh và Văn chương có cùng nhiệm vụ là thiết lập “muộn màng” thực tại: thuật chiêm tinh là Văn chương của giới tiểu tư sản.
