Buổi lễ chầu đã tan. Những người ra về bàn tán về những tin tức cuối cùng trong ngày: khen thưởng và thuyên chuyển.
– Thế nhỡ nữ bá tước Maria Borixovna được bổ nhiệm làm bộ trưởng bộ chiến tranh và quận chúa Vatkôpxkaia làm tham mưu trưởng thì sao? – một ông già thấp bé mặc triều phục thêu nói với một nữ quan cao lớn và xinh đẹp đang hỏi ông về những bổ nhiệm mới đây.
– Còn tôi thì làm sĩ quan phụ cận, – nữ quan mỉm cười trả lời.
– Cô ấy à, cô đã là bộ trưởng bộ Lễ… với Karenin làm thứ trưởng.
– Chào hoàng thân! – ông già thấp bé nói và bắt tay một nhân vật đang đến gần.
– Ông nói gì về Karenin thế? hoàng thân hỏi.
– Ông ta và Putiatov đều được thưởng huân chương Alecxandr Nevxki.
– Tôi tưởng ông ta được thưởng từ trước rồi.
– Không, ông hãy nhìn ông ta xem, – ông già thấp bé nói, cầm mũ thêu chỉ Karenin đang đứng trong khung cửa nói chuyện với một uỷ viên có thế lực trong Hội đồng Quốc gia: ông ta đeo chéo trên bộ triều phục một dải băng đỏ mới tinh. Sung sướng và mãn nguyện như một đồng xu mới toanh, ông già nói thêm rồi ngừng lại để bắt tay một quan thị vệ vóc người lực lưỡng.
– Không, ông ta già đi chứ, viên thị vệ nói.
– Lo buồn đấy thôi. Ông ta chỉ suốt ngày dự thảo kế hoạch. Ngay bây giờ, ông ta cũng sẽ không buông tha người tiếp chuyện bất hạnh kia trước khi trình bày hết từng điểm một.
– Ông ta không già đi đâu, có người đang mê ông ta 1 đấy. Tôi nghĩ bây giờ nữ bá tước Lidia Ivanovna chắc đang ghen với vợ ông ta.
– Ồ! Tôi xin ông, đừng nói xấu nữ bá tước Lidia Ivanovna.
– Phải lòng Karenina có gì mà xấu kia chứ?
– Có Karenina hiện ở đây không?
– Không phải ở ngay tại triều đình này, nhưng ở Petersburg. Hôm qua, tôi gặp bà ta đi cùng Alecxei Vronxki, tay khoác tay 2 ở đường Morxkaia.
– Ông ta là người không có… 3 – quan thị vệ định nói, nhưng nín bặt, tránh sáng bên nhường bước và chào một người trong hoàng tộc đi qua.
Trong khi mọi người bàn tán, chỉ trích và chế giễu Alecxei Alecxandrovich như vậy, ông ta đang chắn đường vị uỷ viên Hội đồng Quốc gia và không bỏ lỡ một giây, thao thao bất tuyệt trình bày cho vị đó nghe từng điểm trong kế hoạch tài chính của ông.
Đang lúc vợ sắp bỏ, Alecxei Alecxandrovich đã gặp phải một sự kiện đặc biệt đau buồn cho một viên chức: bước đường thăng quan tiến chức của ông bị đứt đoạn. Mọi người đều thấy rõ việc đó, nhưng bản thân Karenin vẫn chưa biết con đường công danh sự nghiệp của mình đã đến lúc tận cùng. Vì vấp phải Xtremov chăng, vì không may hoặc chỉ đơn giản vì ông đã đạt tới giới hạn quy định chăng? Dù sao mọi người đều thấy rõ ràng năm đó, bước hoạn lộ của ông đã chấm dứt. Ông vẫn giữ một cương vị quan trọng, là uỷ viên của nhiều tiểu ban và uỷ hội, nhưng ông đã hết thời và người ta không còn chờ đợi gì ở ông nữa. Dù ông muốn nói gì, muốn đề nghị gì, điều đó cũng bị coi là đã biết tỏng và lỗi thời. Nhưng Alecxei Alecxandrovich không thấy cái đó; trái lại, giờ đây khi đã bị loại không được trực tiếp tham gia chính phủ, ông càng nhìn thấy rõ hơn bao giờ hết những khuyết điểm và sai lầm của kẻ khác và tự đặt cho mình bổn phận phải chỉ ra những biện pháp sửa chữa. ít lâu sau khi Anna bỏ đi, ông bắt đầu viết về những toà án mới, đó là bài thứ nhất trong một loạt vô số luận văn hoàn toàn vô ích mà người ta giao cho ông thảo về mọi ngành của chính phủ.
Alecxei Alecxandrovich không những không nhận thấy sự thất thế đó, không lấy thế làm bực tức, mà hơn bao giờ hết, ông còn mãn nguyện về hoạt động của mình.
“Kẻ nào có vợ thì nghĩ tới lạc thú cõi trần, kẻ nào không vợ thì lo lắng làm vui lòng Chúa”, thánh tông đồ Pôn đã nói. Alecxei Alecxandrovich từ nay bất cứ dịp nào cũng chỉ viện đến Thánh Kinh, luôn thầm nhắc câu đó. Ông thấy hình như từ khi vợ bỏ, ông phụng sự Chúa tốt hơn xưa bằng những kế hoạch đúng đắn của mình.
Sự sốt ruột ra mặt của vị uỷ viên Hội đồng Quốc gia đã muốn cáo từ, không hề làm Alecxei Alecxandrovich nao núng. Mãi đến lúc người tiếp chuyện lợi dụng một vị trong hoàng tộc đi ngang qua để đi thoát, ông mới ngừng trình bày.
Còn lại một mình, Alecxei Alecxandrovich cúi đầu, tập trung suy nghĩ rồi lơ đãng nhìn xung quanh và đi ra cửa, ông hi vọng gặp nữ bá tước Lidia Ivanovna ở đó.
“Sao mà họ đều lực lưỡng và khoẻ mạnh đến thế”. Alecxei Alecxandrovich thầm nghĩ nhìn thấy viên quan thị vệ hùng dũng có bộ ria chải mượt sức nước hoa và chiếc gáy đỏ ửng của vị hoàng thân gọn ghẽ trong bộ triều phục, lúc ông đi qua chỗ họ. “Không phải vô cớ mà người ta nói tất cả ở cõi đời này đều dối trá”, ông thầm nghĩ, một lần nữa liếc nhìn đôi bắp chân quan thị vệ.
Alecxei Alecxandrovich thong thả bước đi, nghiêng mình chào một cách trịnh trọng và mệt mỏi trước các quý quan đang bàn tán về ông, rồi nhìn ra cửa, đưa mắt tìm nữ bá tước Lidia Ivanovna.
– Ồ! Alecxei Alecxandrovich! – ông già thấp bé nói với một ánh nham hiểm trong khoé mắt, khi Karenin đi tới và lạnh lùng chào ông ta.
– Tôi vẫn chưa chúc mừng ngài, – ông già chỉ dải băng mới nhận.
– Cảm ơn ngài, – Alecxei Alecxandrovich nói. – Trời đẹp quá, – ông nói thêm, quen miệng nhấn mạnh vào chữ “đẹp”.
Ông biết họ đang chế giễu mình, nhưng ông không chờ ở họ cái gì khác ngoài sự thù địch: ông quen rồi.
Khi nhìn thấy đôi vai vàng bủng của nữ bá tước Lidia Ivanovna lộ ra khỏi áo nịt và đôi mắt đep tư lự đang gọi ông, Alecxei Alecxandrovich mỉm cười để lộ hàm răng trắng và bước đến gần. Liđia Ivanovna phải bận tâm rất nhiều về bộ cánh này cũng như tất cả những trang phục trong thời gian gần đây. Mục đích việc trang điểm này trái ngược với mục đích bà theo đuổi trước đây ba mươi năm. Dạo ấy, bà muốn trang sức càng nhiều càng tốt. Giờ đây, ngược lại, việc làm dáng đâm lạc điệu với tuổi tác và hình dáng nên bà chỉ còn một nỗi lo lắng duy nhất: giảm bớt sự tương phản giữa cách ăn mặc và vẻ người. Kể ra đối với Alecxei Alecxandrovich, bà cũng đã đạt mục đích và ông thấy bà cũng dễ thương. Đối với ông, bà là hòn đảo duy nhất không những của thiện tâm mà còn của tình ái giữa cái biển thù địch và giễu cợt đang vây bọc ông. Khi đi qua trước một hàng rào những con mắt nhạo báng, ông bị cái nhìn đa tình của bà thu hút không sao cưỡng nổi như cái cây bị ánh sáng thu hút.
– Tôi xin chúc mừng ông, – bà nói và đưa mắt ra hiệu chỉ dải băng. Cố nén một nụ cười mãn nguyện, ông nhún vai, nhắm mắt lại như muốn nói cái đó không làm ông vui thích chút nào.
Nữ bá tước Lidia Ivanovna thừa biết, trái lại, đó là một trong những niềm vui lớn nhất của ông, nhưng không bao giờ ông chịu thừa nhận.
– Chú tiên đồng của chúng ta thế nào? – bà hỏi, ý muốn nói với Xergei.
– Tôi không thể nói là hoàn toàn hài lòng về nó, – Alecxei Alecxandrovich nói, dướn lông mày lên và mở mắt ra. – Cả Xitnicov cũng không vừa ý về nó (Xitnicov là nhà giáo được ông giao phó việc dạy dỗ Xergei). Như tôi từng nói với bà, nó có phần hững hờ đối với những vấn đề thiết yếu đáng lẽ phải tác động đến tâm hồn mỗi người và mỗi đứa trẻ, – Alecxei Alecxandrovich nói, bắt đầu trình bày ý kiến về vấn đề duy nhất làm ông quan tâm ngoài nghề nghiệp: việc giáo dục con trai.
Khi Alecxei Alecxandrovich, nhờ sự giúp đỡ của Liđia Ivanovna trở lại sinh hoạt và hoạt động bình thường, ông thấy cần phải lo đến việc giáo dục con trai. Vì trước đây chưa từng quan tâm đến việc này, ông bèn dành thời gian để nghiên cứu mặt lí luận của vấn đề. Sau khi đọc vài quyển sách bàn về nhân chủng học, về khoa sư phạm và giáo huấn, Alecxei Alecxandrovich đích thân vạch ra một chương trình giáo dục và mời nhà sư phạm xuất sắc nhất ở Petersburg tới thực hiện chương trình đó. Ông luôn lo lắng tới vấn đề này.
– Phải, nhưng còn tâm hồn nó? Tôi thấy nó có tâm hồn của bố, và với tâm hồn như vậy, đứa trẻ không thể hư được, – Lidia Ivanovna sôi nổi nói.
– Có thể như vậy… Về phần tôi, tôi gắng làm tròn bổn phận và tôi chỉ có thể làm được thế.
– Mời ông lại đằng nhà tôi, – nữ bá tước Lidia Ivanovna nói tiếp sau một phút im lặng. Chúng ta phải bàn một vấn đề đau lòng cho ông. Tôi sẵn sàng hi sinh tất cả để tránh cho ông một vài kỉ niệm nào đó, nhưng người khác lại không nghĩ thế. Tôi vừa nhận được thư cô ta. Cô ta đang ở đây, ở Petersburg.
Alecxei Alecxandrovich giật mình khi nghe nhắc đến vợ, nhưng liền đó, bộ mặt ông lại đờ ra như xác chết, lộ rõ sự bất lực hoàn toàn trước việc này.
– Tôi vẫn chờ đợi điều đó, – ông nói.
Nữ bá tước Lidia Ivanovna nhìn ông bằng con mắt khâm phục và ứa nước mắt xúc động trước tâm hồn cao thượng đó.
— —— —— —— ——-
1 It fait des passions (tiếng Pháp trong nguyên bản).
2 Bras dessus bras dessous (tiếng Pháp trong nguyên bản).
3 C’ est un homme n’a pas… (tiếng Pháp trong nguyên bản).
