Ernest cảm thấy thời khắc biến đổi của nó đã đến. Nó sẽ từ bỏ tất cả vì Chúa Kitô, kể cả thói hút thuốc của nó.
Nghĩ thế nên nó gom tẩu và túi thuốc lại rồi cất chúng trong vali đặt dưới giường để khuất khỏi tầm mắt nó và cũng để dọn dẹp chúng ra khỏi tâm trí hết mức có thể. Nó không đem đốt chúng, bởi có thể sẽ có vị khách nào đó vào phòng và muốn được một hơi thuốc, và dù nó đã giới hạn lại cái tự do tự ý của mình, nhưng hút thuốc không phải là tội nên chẳng có lý gì khiến nó phải khó khăn với người khác về chuyện này.
Sau bữa ăn sáng, nó rời phòng và tìm gặp cậu Dawson, một trong số những người đã cùng nghe bài giảng của đức ông Hawke tối hôm trước, và cũng sẽ chịu chức thánh vào Tuần Tĩnh tâm tới, vốn chỉ còn bốn tháng nữa là đến rồi. Đây là một người luôn suy nghĩ nghiêm túc, có chút gì đó hơi quá so với phong cách của Ernest, nhưng thời thế đã đổi thay, và như thế Dawson chắc chắn là một người trung tín có thể cho nó những lời khuyên phù hợp vào lúc này. Khi đi ngang qua khoảng sân đầu tiên của trường thánh John, nó gặp Badcock, và chào cậu ta khác với kiểu thường ngày. Sự thay đổi của Ernest khiến vẻ mặt của Badcock giãn ra và rạng lên thích thú, có lẽ cậu ta thấy mình như thể là Robespierre[27] vậy. Ernest cảm nhận được một cách vô thức sự háo hức và hám danh của Badcock, nhưng không thể xác định được chính xác nó là gì, nó càng không thích Badcock hơn bao giờ hết, nhưng bởi nó đang mưu cầu những lợi ích thiêng liêng mà nó đã xác định trước, nên buộc nó phải lịch sự với Badcock, và rồi nó đã làm được như thế.
Badcock nói cho nó biết rằng ông Hawke đã rời đi ngay sau khi bài giảng kết thúc, nhưng trước đó ông có hỏi thăm về một vài người bạn của Ernest và đặc biệt là về nó. Tôi tin là mỗi người bạn của Ernest đều hiểu rằng thế nào nó cũng sẽ là người được được hỏi thăm đặc biệt. Lòng tự cao của Ernest, vì dù gì nó cũng có nét giống mẹ, xao động vì chuyện này, và rồi lại xuất hiện trong nó ý nghĩ rằng có thể nó chính là người mà ông Hawke được sai đến để biến đổi. Có điều gì đó trong cách nói chuyện của Badcock cũng cho thấy rằng cậu ta có thể nói cho nó biết nhiều hơn nếu muốn, nhưng lại thích giữ kín chuyện này.
Lúc vào phòng Dawson, Ernest thấy bạn nó đang say sưa với bài giảng tối hôm trước. Tác động của bài giảng này khiến cậu ta cũng thích thú và hưng phấn không kém gì Ernest. Cậu ta bảo rằng cậu luôn biết thế nào Ernest sẽ thay đổi chính kiến một ngày nào đó, chắc chắn là sẽ vậy, nhưng lại gần như không ngờ được sự biến chuyển lại xảy đến đột ngột như thế. Ernest bảo rằng mình đã thay đổi hoàn toàn, và bây giờ nó thấy được rõ ràng bổn phận của nó là sẽ nhận chức thánh sớm nhất có thể, rồi làm một phụ tá, cho dù chuyện đó có bắt nó phải rời Cambridge sớm hơn và gây nên trong nó một nỗi buồn cực kỳ to lớn. Quyết tâm của nó được Dawson hoan nghênh, rồi cả hai quyết định rằng do Ernest dù gì cũng là người yếu lòng đạo hơn, nên Dawson sẽ dìu dắt cho nó về đường đạo đức trong một thời gian, đồng thời khiến cho đức tin của nó được tăng tiến và vững mạnh hơn.
Từ đó trở đi, một liên minh chống giữ được dựng nên giữa hai người (thực sự là rất khó kết hợp với nhau), và Ernest bắt đầu học tập để nắm vững cho bằng hết những bài vở mà Giám mục sẽ khảo nó. Những người khác dần dần cũng nhập hội với chúng cho đến lúc chúng tạo thành một nhóm nhỏ hay cũng có thể gọi là một Giáo hội thu nhỏ, và tác động từ bài giảng của ông Hawke, thay vì phai mờ đi trong vài ngày như mọi người nghĩ, lại ngày càng in sâu hơn vào tâm trí Ernest, đến nỗi bạn bè nó bây giờ phải kìm hãm nó lại chứ không phải là thúc giục nó nữa, bởi dường như nó đang dần biến thành một người say mê tôn giáo đến mức quá khích, và thực sự nó sẽ cứ như vậy trong một thời gian.
Nhưng có một và chỉ một vấn đề mà nó dễ dàng phạm vào. Như tôi đã nói ở trên, nó đã khóa kín ống tẩu và thuốc lá vào trong chiếc vali, để không bị cám dỗ mà dùng đến chúng. Nhiều ngày sau đó nó vẫn kiên cường gạt được chúng sang một bên, và điều này cũng chẳng khó khăn gì mấy, bởi nó vẫn thường nhịn thuốc cho đến sau bữa ăn tối chung. Còn bây giờ nó nhịn thuốc đến tận giờ đọc kinh, và đến nhà nguyện với sự đấu tranh quyết liệt trong đầu. Sau giờ kinh nó quyết định phải nhìn nhận vấn đề này một cách bình thường. Và nó thấy rằng rõ ràng thuốc lá chẳng hại gì sức khỏe của nó, thực sự thì lúc này nó chẳng nhìn ra được tác hại của thuốc, rồi nó xem thuốc cũng giống như trà và cà phê mà thôi.
Trong Kinh Thánh chẳng có điểm nào cấm thuốc lá, nhưng vào thời đó người ta chưa biết đến nó, và gần như đó chính là nguyên do duy nhất khiến thuốc lá không bị phê phán trong Kinh Thánh. Chúng ta có thể hình tượng thánh Phaolo và thậm chí là Chúa chúng ta đang uống một tách trà, nhưng không ai dám hình tượng Ngài với một điếu thuốc hay chiếc tẩu. Ernest không thể chối bỏ được điều này, và phải đồng ý rằng nếu thánh Phaolo biết đến việc hút thuốc thì gần như ngài sẽ lên án nó vì lợi ích chung. Vậy thì chẳng phải là thánh tông đồ thực sự cấm việc hút thuốc này hay sao? Nhưng mặt khác, có thể Chúa đã biết là thế nào thánh Phaolo cũng sẽ cấm thuốc, nên đã sắp xếp có dụng ý sao cho người ta chỉ tìm ra thuốc lá khi thánh Phaolo không còn trên đời nữa. Với những gì thánh Phaolo đã làm cho Giáo hội, thì đây thật là một điều khó chấp nhận với ngài, nhưng dù gì đi nữa, cũng phải có điều gì đó khiến ngài thấy phiền lòng chứ.
Suy nghĩ như thế khiến Ernest thấy rằng cứ hút thuốc thì tốt hơn, nên nó lẳng lặng mò vali lôi ra lại tẩu và thuốc. Nó đã tiết độ trong tất cả mọi chuyện, thậm chí cả trong suy nghĩ, nên tối hôm đó nó tự cho phép mình hút thuốc thoải mái vô tội vạ. Nhưng thật đáng tiếc vì nó đã lỡ khoác lác với Dawson về việc bỏ thuốc. Vậy thì tốt hơn nên cất tẩu vào tủ trong một hai tuần, cho đến khi nó tìm được cách khác dễ dàng hơn để chứng tỏ sự quyết tâm của mình. Từ đó, nó cứ thường xuyên lôi tẩu ra từng chút một, và rồi hút thuốc bình thường trở lại.
Lúc này, Ernest viết thư về nhà với một giọng văn khác hẳn. Thư của nó lâu nay thường viết kiểu chung chung và nhồi nhét đủ thứ không cần thiết, bởi như tôi đã nói đó, nếu nó viết về bất kỳ điều gì nó thực sự thích thú, thì mẹ nó sẽ luôn muốn biết nhiều hơn và nhiều hơn nữa về chuyện đó, mỗi câu trả lời của nó lại khiến mẹ nó tuôn ra cả nửa tá câu hỏi khác, hệt như con Hydra[28] vậy, rồi đến cuối cùng mẹ nó luôn bảo rằng nó lên làm điều này điều kia hoặc đừng đi hay đừng làm những gì mà nó vốn dự định. Tuy nhiên, bây giờ nó đang có một khởi đầu hoàn toàn mới, và cả ngàn lần nó nhất định phải khiến cha mẹ tán đồng và thích thú với lộ trình nó đang nhắm đến cho bằng được, để rồi nhờ đó, cả nhà sẽ thông hiểu nhau hơn bao giờ hết. Do vậy, nó viết một lá thư tràn trề cảm xúc, khiến tôi thấy rất lý thú khi được đọc nó, nhưng lại quá dài để trích dẫn ra đây. Trong thư có đoạn như thế này: ‘Giờ đây, con đang hướng lên Chúa Kitô, trong lúc đó, con e rằng, bạn bè của con lại đang rời xa Ngài, chúng ta phải cầu nguyện cho họ để họ tìm được sự an bình trong Chúa như con đã tự tìm được cho mình vậy.’ Ernest che mặt xấu hổ khi đọc lại dòng này trong cả bó thư mà nó trao cho tôi, vốn đã được mẹ nó giữ gìn cẩn thận, và được hoàn lại cho nó khi cha mẹ nó đã qua đời.
‘Bố có nên bỏ đoạn này không?’ tôi hỏi nó, ‘Bố sẽ bỏ nếu con muốn.’
‘Chắc chắn là không,’ nó trả lời, ‘và nếu như những người bạn tử tế của con có giữ lại nhiều hơn nữa những lời ngốc nghếch của con thì cứ chọn ra những lời nào tâm đắc nhất để làm vừa lòng người đọc, và để cho họ cười vào những điều đó.’ Nhưng ở Battersby, lá thư như thế lại gây nên một tác động quá tuyệt vời. Christina phải cố để kìm hãm sự sung sướng khi thấy con trai mình đã khám phá được sức mạnh trong những lời của Chúa, còn Theobald bàng hoàng với những gì anh vừa đọc. Chính con trai của anh đó, giờ đây đầy lòng xác tín và đã vượt thắng hết mọi khó khăn, nó sẽ nhận chức thánh mà chẳng phiền anh phải lớn tiếng quát nạt gì, nhưng anh cũng thấy có gì đó không ổn trong sự hồi tâm quá bất ngờ này, bởi lâu nay Ernest chưa bao giờ thể hiện chút hơi hướng tôn giáo nào. Anh ghét những người không biết giới hạn mình. Ernest luôn là đứa thái quá và kì lạ, chẳng ai biết được nó sẽ làm gì tiếp theo ngoại trừ chắc chắn rằng đó sẽ là một việc bất thường và ngu ngốc. Nếu nó thực sự dấn bước sâu sắc sau khi nhận chức thánh và rồi được đảm nhận một giáo xứ, thì hẳn nó sẽ gây ra nhiều trò hơn cả anh nữa. Chắc chắn rằng hai việc đó sẽ giữ nó được ổn định lâu dài, và nếu cưới được vợ, thì thì vợ nó sẽ tiếp tục chăm lo cho phần còn lại, đó là số phận duy nhất dành cho nó, và xét một cách công tâm, Theobald trong lòng chẳng đánh giá quá cao một tương lai như thế.
Vào tháng sáu, lúc Ernest về lại Battersby, nó đã bất cẩn khi cố mở ra một cuộc tranh cãi bất thường ngoài dự kiến với cha nó. Bước bay chấp chới đầu tiên của Ernest sau khi được bài giảng của ông Hawke thôi thúc chính là hướng chiều theo phái Phúc âm quá khích. Trong bản chất, Theobald thiên nhiều về anh giáo hạ phái hơn là Thượng phái[29]. Đó là tiến trình bình thường của lớp giáo sỹ thôn quê trong những năm đầu mục vụ của anh, nghĩa là khoảng giữa 1825 và 1850, nhưng anh chưa sẵn sàng để khinh thường quá độ như Ernest đối với sự tái sinh nhờ phép rửa và quyền tha tội của mục sư (Thôi đi, thôi đi, thực sự thì nó muốn gì khi nghĩ như vậy chứ?), cũng như chưa sẵn sàng để tìm kiếm phương cách hòa giải Giáo hội anh giáo với phái Giám lý. Theobald căm ghét Giáo hội Roma, nhưng cũng ghét cả những kẻ ly giáo, bởi anh thấy họ nói chung đều là những kẻ rắc rối khó dây vào, anh luôn xem những người bất đồng ý kiến với mình là những kẻ rắc rối một phần bởi họ cũng có đủ kiến thức trình độ như anh vậy, dù vậy nếu anh đơn độc một thân một mình thì thế nào anh cũng sẽ ngả về phía hạ phái hơn là Thượng phái. Nhưng những đồng sự của anh đã không để anh thoát. Mọi người trong số họ đều chịu ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp từ phong trào Oxford vốn khởi phát từ hai mươi năm trước và ủng hộ Thượng phái. Theobald thật ngạc nhiên khi nhận ra rằng chính những việc hành đạo mà anh đang dùng đây, cách đó hai mươi năm lại bị anh ghét bỏ bởi xem chúng là những thứ chủ trương theo Giáo hoàng, bởi thế anh hiểu rất rõ những vấn đề trong Giáo hội chuyển biến ra sao, và nhìn ra được rằng Ernest đang đi ngược lại với vận hành đó.
Đây là cơ hội quá tốt để anh nói cho đứa con trai này biết rằng nó ngu ngốc đến dường nào, và anh thực hiện ngay lập tức. Ernest rất khó chịu và kinh ngạc, bởi chẳng phải cha mẹ nó vẫn luôn muốn nó dấn thân sống đạo hơn hay sao? Vậy mà giờ đây, khi nó đã làm được vậy rồi, họ vẫn không hài lòng. Nó tự nhủ với mình rằng ngôn sứ có bị rẻ rúng thì cũng chỉ ở quê nhà mình mà thôi[30], nhưng nó đã có một thói quen xấu là hay đảo ngược các câu cách ngôn, và rồi biến câu trên thành, đôi khi một đất nước có bị rẻ rúng thì cũng chỉ là do những ngôn sứ của mảnh đất đó mà thôi. Rồi nó cười phá lên, và suốt ngày hôm đó những cảm giác vốn có trong nó trước khi được nghe bài giảng của ông Hawke giờ lại tăng thêm nhiều nữa.
Nó trở lại Cambridge và ở đó suốt kỳ nghỉ hè năm 1858, bởi nó sắp phải trải qua Kỳ Sát hạch Thần học Tự nguyện mà các giám mục nhất quyết đòi phải có. Lần nào đọc sách, nó cũng đều nghĩ rằng mình đang trang bị những kiến thức phù hợp nhất cho công việc sắp đảm nhận. Nhưng thành thật mà nói, nó chỉ là đứa học gạo. Rồi nó cũng đỗ loại tốt, và mùa hè năm 1858, được phong chức phó tế cùng với sáu người bạn. Lúc đó nó mới chỉ hai mươi ba tuổi.
