Mộng liên Đường đã từng nói: “Nguyễn Du có com mắt nhìn thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời”. Và với con mắt tinh rế nhạy cảm nhất, Nguyễn Du đã nhìn thấu tâm hồn Thúy Kiều để rồi thấu hiểu mọi tâm tư, nỗi lòng của nàng bằng cả trái tim yêu thương và trân trọng. Đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích đã rất thành công trong việc miêu tả tâm trạng Thúy Kiều với những diễn biến tâm lí đặc sắc, gây ấn tượng mạnh mẽ cho người đọc.Điều đó được thể hiện tập chung ở 8 câu thơ cuối trong đoạn trích
Buồn trông cửa bể chiều hôm
…
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi Bức tranh phong cảnh nhuốm màu buồn tê tái. Nguyễn Du đã lấy khung cảnh thiên nhiên làm nền cho sự vận động nội tam của nhân vật trữ tình. Cảnh vật đượm một vẻ thê lương chai lìa tan tác bởi nó được nhìn qua tâm trạng của Thúy Kiều. Nỗi buồn mỗi lúc một thấm thía, nỗi buồn vời vợi mênh mông giờ đã dọng thành khối trong lòng Kiều. “Buồn trông” là buồn mà nhìn xa, buồn mà trông ngóng một cái gì đó mơ hồ sẽ đến làm thay đổi cuộc sống hiện tại. Nhưng trông mà vô vọng.
Buồn trông cửa bể chiều hôm
thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
Thúy Kiều trông về “cửa bể chiều hôm”. Lúc ấy, mặt trời đang sắp tắt, chỉ còn để lại những ánh sáng thoi thóp cuối cùng trên mặt nước. Nơi đó có gì ngoài mênh mông khoảng không trống vắng? Bầu trời đã dần tối, tối như chính cuộc đời nàng Kiều: tối tăm, u ám, không lối thoát. Trên cái nền trống vắng ấy xuất hiện một chiếc thuyền “thấp thoáng”, “xa xa”, lạc lõng, cô đơn. Cánh buồm mờ mờ, ảo ảo, chợt ẩn, chợt hiện không rõ, mơ hồ như ảo ảnh ở phía cưới trân trời. Con thuyền ấy cũng cô don, cũng lưu lạc một mình, lạc lõng giữa đất trời mênh mông. Con thuyền có khác chi cuộc đời Kiều đơn độc, vô định, lặng lẽ trôi giữa dòng đời trôi nổi…
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là vế đâu?
Trước mắt Kiều là dòng nước chảy trôi vô định. Nước chảy làm cánh hoa “trôi man mác”, bồng bềnh, lặng lẽ, buồn bã, không phương hướng…Cuộc đời Kiều nào có khác thế? Cuộc đời của Kiều giờ đây cũng mỏng manh tan tác, vô định như cánh hoa kia, không biết phiêu bạt đến phương trời xa xăm nào nữa…Lòng đã buồn, cảnh lại quá đỗi buồn thương…
Buồn trông nội cỏ dầu dầu
Bầu trời mặt đất một màu xanh xanh
Lại một cảnh mênh mông hoang vắng…”nội cỏ dầu dầu” ấy dàn trải tít tắp tới tận chân trời xa. Vẫn không một bóng cây, chẳng một bóng nhà để phá bớt cái màu xanh đơn điệu ấy. Màu cỏ không phải là màu xanh tươi tốt mà “dầu dầu” buồn bã, heo hắt không chút sức sống. Ấy thế mà màu xanh ấy cứ trải rộng ra mãi nối tiếp với vùng trời mênh mang mờ mịt. Màu xanh ấy nhợt nhạt, xa xôi làm gợi lên một nỗi niềm ngao ngán tẻ nhạt vô cùng. Và có lẽ, màu xanh ấy là màu của tâm trạng được nhìn từ đôi mắt đẫm ướt khổ đau của Thúy Kiều. Tương lai của nàng cũng mờ mịt, ủ ê như chính sắc cỏ vậy…không sức sống, không niềm tin, vô vọng và dầy ngao ngán…
Buồn trông gió cuốn mặt duyềnh
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi
Dường như đến đây, nỗi buồn đã dâng cao đến đỉnh điểm, đang trào dâng mạnh mẽ như vỡ ra trong lòng Kiều. Gió biển hun hút chạy vào duyenh, gió cuốn ào ào khiến mặt biển nổi đầu sóng lớn, trắng xóa một màu. Sóng gào thét ầm ầm như chực nuốt phăng đi tất cả mọi thứ hiện hữu, kể cả Kiều. Nàng cảm nhận thấy tiếng sóng đang bủa vây xung quanh, như bao bọc lấy nàng, xiết chặt, gào thét trong tâm hồn nàng. Thúy Kiều dường như không còn lối thoát. Từng lớp sóng như muồn nhấn chìm nàng suống vực sâu đáng sợ! Chi tiết này đã dự báo cuộc đời nàng vẫn còn nhiều sóng gió, hiểm họa phía trước. Kiều đã gánh chịu quá nhiều đau thương, mất mát vậy mà vẫn chưa đủ, dòng đời vẫn cuốn nàng đi, xô đẩy, vùi dập số phận mong manh bé nhỏ của nàng…
Một lần nữa, Nguyễn Du đã chạm ngòi bút đền đáy sâu tâm hồn Thúy Kiều. Mỗi câu thơ, mỗi hình ảnh, ngôn từ miêu tả ngoại cảnh đều mang ý nghĩa và già trị như một ẩn dụ, một tượng trưng về tâm trạng đau khổ và bất hạnh của một người con gái tài sắc. Nguyễn Du Đã sử dụng nột loạt những từ láy “thấp thoáng”, “xa xa”, “man mác”, “dầu dầu”, “xanh xanh”, “ầm ầm” tạo nên âm điệu trầm buồn ghê sợ. Buồn trông được lặp lại 4 làn ở đầu câu như cất lên tiếng ai oán, đau thương lão lề.
Tám câu thơ khổ cuối như một bài ca buồn cất lên thổn thức khiến người đọc rưng rưng xúc động. Nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật của Nguyễn Du vô cùng tinh tế và đặc sắc đã khac họa nên bức tranh tâm trạng của Thúy Kiều vừa có màu sắc vừa có âm thanh. Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình của Nguyễn du rất điêu luyện. Cảnh mang hồn người, cảnh và tình hòa hợp, sống động giàu giá trị biểu cảm. Tàm câu thơ cuối là linh hồn của đoạn thơ, để lại trong lòng người đọc những âm vang mạnh mẽ nhất!
