Hè vừa rồi, em có dịp tới thăm vườn cây cảnh trên núi Hàm Rồng ở Sapa. Mùi hương thoảng thoảng của các loài hoa cùng màu xanh tươi mát của các hàng cây cảnh làm em ngây ngất. Đêm hôm đó, em nằm mơ thấy mình lạc vào giữa một rừng phong lan, đang bỡ ngỡ trước cảnh lạ đột nhiên có một cô bé mặc áo dài trắng đến giới thiệu cho em biết cuộc đời của họ hàng nhà phong lan
“Họ lan chúng em là một họ thực vật có hoa, thuộc bộ Măng tây, lớp thực vật một lá mầm. Đây là họ có các thành viên mọc trên toàn thế giới, ngoại trừ châu Nam Cực. Phần lớn nhà em đều ưa thích cái nóng của miền nhiệt đới. Một số anh chị khác thì thích cái băng giá của vùng Bắc cực hay Nam cực. Họ hàng nhà em đông đúc lắm, đến nay vẫn chưa thống kê đủ số loài, ngoài ra còn có thêm 100.000 loại cây lai ghép.
“Chị ạ, cũng là cây nhưng chúng em chả cần đến đất. Tổ tiên chúng em đã để lại cho một di sản rất quí, đó là bộ rễ. Bộ rễ này như những cánh tay vươn dài trong không trung, trên các vỏ cây và có thể lấy hơi nước trong không khí và chất khoáng hòa tan ở đó. Họ hàng chúng em ai cũng khoác lên mình một chiếc áo sặc sỡ, hầu như có tất cả các màu trong cầu vồng. Một cây lan khỏe phải có một bộ lá xanh mướt, mềm mại, duyên dáng và hấp dần. Các chị lan ở xứ lạnh còn có thêm củ giả, dùng để dự trữ chất dinh dưỡng, nhờ đó mà các chị có thể sống trong suốt mùa đông lạnh giá. À! em quên giới thiệu với chị một người bạn thân thiết của nhà em mà bất cứ một bé lan mới lớn nào cũng biết, đó là nấm. Vì sống trên cây nên họ hàng nhà em ăn uống khó khăn lắm, phải nhờ những người bạn nấm này mà tụi em mới có thể hấp thu được các chất dinh dưỡng từ khi mới chào đời. Đến khi lớn thì các bạn nấm rời bỏ chúng em mà qua những cây con khác, chỉ có những chị sức khỏe yếu mới được nấm ở lại chăm sóc thôi.”
“Có một điều rất lạ là trong số bà con nhà em ở vùng nhiệt đới thường trút hết lá trong mùa khô hạn, chỉ nở hoa thôi. Lúc này, các chị hay sống ẩn, chờ mùa mưa đến sẽ cho chồi mới. Một số chị lan sống ở đất có chu kỳ sống đặc sắc, xen mùa lá với mùa hoa. Khi ra hoa, các chị trút toàn bộ các lá đi và sau khi hoa tàn, củ giả sẽ cho chồi lá mới.
“Họ hàng chúng em đông đúc nên mỗi người ở một nơi. Chị Phi Điệp và chi lan Đại thường ẩn mình dưới đám lá um tùm trong rừng. Chị lan củ mập mạp thích sống trên các cách núi đá cheo leo nhiều ánh sáng. Chị lan Tai Trâu tô điểm cho các rừng già. Cô lan San Hô có thói quen buông thỏng mình trên các cây gỗ riêng lẻ. Chỉ có những ngày hội hoa chúng em mới có dịp sum họp ở đây. Chị trông kìa, bạn Kim Thoa có chiếc áo màu hồng cánh sen; bạn Kim Lan diện áo vàng tươi. Trước mặt chúng ta là chị Tuyết Ngọc khiêm tốn trong bộ cánh trắng nhưng rất nổi vì có năm dải lụa dài. Chị Vảy Rồng dáng thô nhưng nhờ chiếc áo màu hoàng yến nên không đến nổi xấu. Mấy chị ở cuối vườn khoác áo vàng sọc, chúng em đặt cho cái tên là Lan Dạ Báo. Duyên dáng nhất là bạn Lan Hài sống trên các vách đá vôi như cô Tấm ngày xưa.”
“Những cánh hoa ấy của các chị lại có cấu tạo hoàn toàn khác nhau đấy. Có chị mỗi mùa chỉ nở một hoa, có chị lại nở một lúc cả chục đóa hoa cơ ! Tuy nhiên, đa số họ hàng nhà em đều nở rộ nhiều hoa, tập hợp lại thành chùm, phân bố ở đỉnh thân hay nách lá. Có chị nở hoa chị bằng hạt gạo bé tí, lại có chị nở hoa to đến 5m!
Đang mơ màng trước cảnh vật nên thơ thì tiếng cô bé lại ngọt ngào thu hút em và câu chuyện:…”Chị ơi, vì những chiếc áo lộng lẫy này mà lúc nào chúng em cũng bận rộn tiếp khách. Ong, bướm khôn lắm! Biết chúng em có những bình mật tốt nên họ hay đến tìm. Từ bao đời nay họ hàng nhà em đã biết tận dụng những anh giao liên này để mang phấn sang hoa khác. Có một điều là khi nói ra cũng hơi xấu hổ vì bố mẹ, cô dì chúng em đẻ rất nhiều. Mỗi lần sinh có tới hàng vạn con, toàn là những chú bé tẹo tèo teo. Các chú bé này chỉ thích bám vào những cành cây cao. Oái ăm thay, các chú không tự mình phát triển thành cây đươc mà phải sống chung với các anh bạn nấm mới nảy mầm được. Nhờ thế mà họ hàng nhà phong lan chúng em phổ biến khắp nơi.”
“À em quên chưa giới thiệu với chị trong số các thiếu nữ kiều diễm, ở đây có khá nhiều ba làng giỏi. Chị Lan Vani có hương thơm dịu dàng và chữa bệng đường ruột rất cừ. Ai bị khản tiếng, chị Khô Mộc bốc cho vài thang thuốc là khỏi liền. Ai gầy mòn, mệt mỏi đến gặp chị Hoàng Thảo.”
“Thời các cụ cố chúng em ngày xưa đã được loài người chú ý đem về nhà làm cây cảnh vì không cần nuôi dưỡng cầu kỳ mà lại có hoa đẹp và bền. Các nhà làm vườn ở châu Âu và Bắc Mĩ còn lai tạo ra nhiều bạn lan với sắc hoa rực rỡ không kém gì hoa thuần chủng đâu. Ở các nước phát triển, các bạn của em tuy được nâng niu chìu chuộng nhưng luôn luôn bị giam lỏng trong nhà kính. Còn chúng em may mắn hơn, được sống trong thiên nhiên Việt Nam tươi đẹp, được hưởng không khí tự do. Điều vinh dự cho chúng em là đã góp phần nhỏ bé vào cuộc kháng chiến chống Mỹ trên đường mòn Hồ Chí Minh. Chúng em đã tô điểm cho cuộc sống tươi đẹp của các chú bộ đội và các cô giao liên.”
Vừa lúc đó thì em đột nhiên tỉnh dậy. Xung quanh em không biết từ đâu lại thoang thoảng mủi thơm dịu của những đóa hoa Phong Lan. Em chợt nhớ tới một câu nói của một nhà thực vật học người Nga: “Thiên nhiên đã hào phóng tặng cho họ Phong lan một vẻ đẹp lạ thường, và tính đa dạng của hoa đã làm sửng sốt con người từ những thời xa xưa cho đến ngày nay”.
