Mùa thu quê hương luôn là đề tài gợi nhiều cảm xúc đối với thi nhân song với mọi người cám xúc mùa thu lại gần với những cách nhìn, cách miêu tả rất riêng mang đậm dấu ấn cá nhân. Theo Xuân Diệu thu là dáng buồn liễu, là màu áo mơ phai, là những luồn run rẫy rung rinh lá, đôi nhánh khô gầy sương mỏng manh. Lưu Trọng Lư là Tiếng thu trong một thanh âm đầy tinh tế: con nai vàng ngơ ngác, đạp trên la vàng khô, hay Nguyễn Đình Thi “sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”.
Hữu Thỉnh góp phần thêm vào tuyển tập những bài thơ mùa thu một ấn tượng, một dáng cảnh quan sát đầy mới mẻ: Sang thu. Nếu trong “Đây mùa thụ tới” Xuân Diệu đã cố gắng miêu tả một cách sinh động nhát hình ảnh về sự sang thu của mùa thu đối với sự vật thì với “Sang thu” bức tranh mùa thu lại được Hữu Thỉnh miêu tả hằng những bước chuyển mình đầy tinh tế của chính vạn vật trước thời khắc giao mùa. Thời gian bao giờ cũng là quy luật và tất cả mọi vật đều phải vận động theo quy luật ấy. Hình như các sự vật trong bài thơ cũng vậy, chúng đang chuyển mình vào thu một cách đầy chủ dộng.
Bài thơ mở đầu bằng một phát hiện bất ngờ:
Bồng nhận ra hương ổi
Phả vào trong giỏ se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.
“Bỗng nhận ra”, – một trạng thái chưa hề được chuẩn bị, như là vô tình như là sửng sốt, như là cơ duyên để từ đây nhà thơ có thể quan sát xuất hiện của mùa thu trong trời đất bằng tất cả các giác quan và cũng chính từ góc nhìn này, hình ảnh của cả sự vật sang thu được nhà thơ đưa vào ống kính.
Mở đầu là một làn hương thật đặc biệt của mùa thu Việt Nam, hương ổi – phả vào gió buổi sớm. “Phả”- một động từ mang ý nghĩa chủ động tác động được dùng như một cách để khẳng định sự xuất hiện của hơi thu trong không gian. Sự góp mặt của màn sương buổi sớm cùng với hương ổi đã làm con người chợt giật mình thảng thốt: Hình như thui đã về. Loigiaihay.com Hai đặc điểm để cảm nhận mùa thu Hương ổi làn sương không phải là những hình ảnh đã trở nên ước lộ nữa. mà là một chi tiết thật mới mẻ, bất ngờ. Có lẽ, chỉ với Hữu Thỉnh, làn hương ổi rất quen với người Việt Nam mà rất lạ với thơ đã được đưa vào thơ một cách hết sức tự nhiên. Cũng từ đây một loạt những hình ảnh quen mà lạ ấy sẽ xuất hiện để làm nên một bức tranh mùa thu đẹp đẽ và trong sáng vô cùng:
Sóng được lúc dềnh dàng
Chim bắt dầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu
Toàn là những sự vật được lựa chọn để miêu tả cảnh đất trời vào thu đểu đang ở trạng thái “ngập ngừng” nhưng là sự ngập ngừng đầy chủ động. Sông được lúc, đàn chim bắt đầu, đám mây, vắt nửa mình: với cách diễn đạt này, hình ảnh của sự vật không chỉ hiện lên ở thời điểm hiện tại mà còn dẫn người đọc liên tưởng về quá khứ của chúng, một quá khứ chưa xa: “Quá khứ mùa hạ” và chắc rằng, đó là một quá khứ đầy sôi nổi. Khiến cho đâu đó trong không gian dâng lên một niềm nuối tiếc:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi
Nắng – hình ảnh cụ thể của mùa hạ – đang là hiện tại nhưng mưa mùa hạ đã trở thành quá khứ. Trạng thái này của thời tiết lại một lần nữa như khảng định sự ngập ngừng đầy chủ động của vạn vật trước thời gian. Song, dẫu có ngập ngừng thì thời gian vẫn bước những bước đi vô tình của nó, và hàng cây sẽ bớt bất ngờ nếu mọi ngày vẫn xanh là thế mà giờ đây đã trở thành “hàng cây đứng tuổi”. Hàng cây đứng tuổi – hình ảnh gợi lên ở người đọc nhiều liên tưởng về tuổi tác và tâm trạng con người. Thời gian trôi nhanh qua cửa, cuộc đời mỗi con người là một chứng nhân nhìn mùa thu đi qua. Bởi thế, nuôi tiếc vẫn mãi là cảm xúc của con người trước thời gian.
Tâm trạng ấy đã được nhà thơ gửi vào cảnh vật, gửi vào trạng thái của thiên nhiên nhằm khắc hoạ thời khắc mà mọi vật đang chuyển chuyển mình sang thu. Điều này lý giải vì sao tất cả các sự vật đều được khắc hoạ bằng những động từ trạng thái vối sắc thái nghiêng chủ động. Phải chăng những sự vật đang “Sang thu” chứ không phải “đâỵ mùa thu tới” hay “mùa đã thu rồi”.
Xưa nay, mùa thu thường gắn liền với hình ảnh lá vàng, ngõ đầy rụng, lá khô xào xạc và ta cứ ngỡ như chỉ những sự vật ấy mới là đặc điểm của mùa thu. Nhưng đến “Sang thu” của Hữu Thỉnh, người đọc chợt nhận ra: Một làn hương ổi, một màn sương, một dòng sông, một đám mây, một tia nắng những sự vật gần gũi thế cũng làm nên những đường nét rất riêng của mùa thu Việt Nam và điều này đã làm nên sức hấp dẫn của Sang thu.
Sang thu của Hữu Thỉnh đã không chỉ mang đến cho người đọc những cảm nhận mới về mùa thu quê hương mà còn làm sâu sắc hơn tình cảm quê hương trong trái tim mọi người. Sang thu chính là một tấm gương trong để người đọc có thể nhìn thấy ở đó hình ảnh của quê hương xứ sở mình, hình ảnh của tâm hồn mình. Miêu tả mùa thu bằng những bước chuyển mình của vạn vật, Hữu Thinh đã khuấy động một cách nhìn riêng, một lối miêu tả riêng, thoát khỏi những ước lệ để khẳng định vị trí của mình trên con đường sáng tạo nghệ thuật.
