Sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu đều viết bằng tiếng Việt. Trước khi Pháp đánh chiếm Nam Bộ, ông có làm thơ văn và viết hai tác phẩm dài là Dương Từ Hà Mậu và Lục Vân Tiên. Khi Pháp xâm lược Nam Bộ, ông viết các bài thơ điếu Trương Định, Phan Tòng, Văn tế vong hồn dân mộ nghĩa ở Cần Giuộc (còn gọi là Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc), Ngư tiều y thuật vấn đáp … Toàn bộ tác phẩm của ông đều thấm nhuần lí tưởng nhân nghĩa và lí tưởng yêu nước thiết tha.
Truyện Lục Vân Tiên là tác phẩm tiêu biểu cho giai đoạn sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu trước khi Pháp xâm lược, đồng thời là tác phẩm ưu tú của văn học nước ta. Ông đã nhiệt tình ca ngợi cuộc chiến đấu cho lí tưởng nhân nghĩa, ca ngợi những con người trung nghĩa. Các nhân vật chính của tác phẩm đều bừng bừng khí thế chiến đấu chống lại mọi áp bức bất công, bảo vệ chính nghĩa, nêu cao đạo đức nhân nghĩa ở đời . Ông nhiệt tình ca ngợi những thanh niên luôn nêu cao chủ nghĩa anh hùng “ phò đời giúp nước” thấy sự bất bình không thể bỏ qua, ca ngợi người phụ nữ kiên trinh chung thuỷ, chống lại mọi ách áp bức của cường quyền, mọi thủ đoạn cưỡng bức hèn hạ, bảo vệ tình yêu cao quý. Qua tác phẩm ông còn biểu dương phẩm chất cao đẹp của những con người xuất thân từ quần chúng nhân dân, tố cáo và lên án hàng loạt những tên bội bạc, gian ác thuộc nhiều loại người trong xã hội. Tuy còn bị hạn chế bởi tư tưởng phong kiến, nội dung tác phẩm Lục Vân Tiên đã thấm nhuần tính nhân dân sâu sắc, vì thế tác phẩm được nhân dân Nam Bộ hết sức yêu mến.
Với Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu đã góp vào kho tàng văn học dân tộc một đoá hoa ngát hương thơm. Tuy còn thiếu sót trong việc miêu tả nhân vật, trau chuốt câu thơ, Nguyễn Đình Chiểu đã thể hiện một cách tài tình một cách ý nhị, chất phác, bộc trực của tâm hồn Nam Bộ, ngôn ngữ Nam Bộ trong tác phẩm. Nhiều nhân vật của ông có sức sống mạnh mẽ trong lòng nhân dân. Một nét đặc sắc khác của tác phẩm, đó là tính chất tự thuật.
Con đường văn chương của Nguyễn Đình Chiểu là con đường vẻ vang. Văn chương và cuộc đời Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng chói nêu cao đạo đức cao quý của nhà văn, nêu cao phục vụ chính nghĩa, phục vụ cuộc đấu tranh yêu nước của văn học.
